"Stel je voor dat de alledaagse wereld die we via onze zintuigen ervaren slechts een klein, verarmd fragment is van een verbijsterend veel grotere werkelijkheid, een die onvergelijkbaar rijk, uitbundig dynamisch en verwarrend anders is. Denk je een domein in van grenzeloze mogelijkheden, van subtiele kronkelingen van vorm en substantie, overal om ons heen en in ons aanwezig, uitstromend in oneindige dimensies voorbij ons begrip en zelfs voorbij het bereik van onze verbeelding. Dat oogverblindende, gigantische domein is in feite de wereld waarin we ons al onontkoombaar bevinden, maar waarvan we toch bijna volledig zijn afgesloten. Toegang tot deze buitenaardse wereld krijgen we alleen via infinitesimale poorten, observatiegaatjes die slechts vluchtige glimpjes bieden van een kolkende wonderwereld vol rusteloze activiteit, groter dan het hele universum dat we zien, groter zelfs dan alle mogelijke universums die we kunnen begrijpen, groter zelfs dan alle denkbare immensiteit.
Welkom in het quantumuniversum.
En meteen stuiten we op een fundamentele vraag: is dit magische metaversum slechts een abstractie, een wiskundige fratsenwereld die alleen interessant is voor fysici en filosofen, of bestaat het op de een of andere manier echt? Die vraag — wat is echt? — raakt de kern van het quantumverhaal en zelfs van de gehele wetenschappelijke onderneming."
uit: Paul Davies, Quantum 2.0 (Penguin, 2025) [De vertaling is van AI].
12 opmerkingen:
Jan-Auke,
Ik geloof dat er voldoende reden is om het idee van onbegrensde mogelijkheden naar het rijk der fabelen te sturen.
Stelling: Hoewel kwantummechanica fundamenteel probabilistisch is, zijn haar statistische voorspellingen vaak nauwkeuriger dan de deterministische voorspellingen van relativistische theorieën in experimentele praktijk. Dit toont aan dat "alles is mogelijk" in de kwantumwereld een misvatting is.
Voorbeeld: In de kwantumelektrodynamica (QED) voorspelt men de magnetische momentafwijking van het elektron met een precisie van 12 decimalen, wat perfect overeenkomt met experimenten. 1)
Zulke nauwkeurigheid is ongeëvenaard in relativistische experimenten, waar meetfouten en complexe systemen vaak grotere onzekerheden introduceren.
1)
Die afwijking ontstaat door interactie tussen elektron en z.g. virtuele elektronen.
https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?muem
'"Stel je voor dat de alledaagse wereld die we via onze zintuigen ervaren slechts een klein, verarmd fragment is van een verbijsterend veel grotere werkelijkheid, een die onvergelijkbaar rijk, uitbundig dynamisch en verwarrend anders is. Denk je een domein in van grenzeloze mogelijkheden, van subtiele kronkelingen van vorm en substantie, overal om ons heen en in ons aanwezig, uitstromend in oneindige dimensies voorbij ons begrip en zelfs voorbij het bereik van onze verbeelding.'...enz. enz. .... Welkom in het Quantumuniversum.
Wow! Wat is er nou mooier om als je net opgestaan bent, verrast te worden met bovenstaand fragment!
Eindelijk wordt het op deze wijze benoemd, valt het samen! Klopt allemaal wat die man zegt, het is mystiek. Tijdens een mystieke ervaring wordt die werkelijk ook ervaren en dat is vergelijkbaar met spreken over onvoorwaardelijke liefde, volmaaktheid en het ervaren ervan tot in alle volledigheid.
En nee, ik ga mijn opmerking niet onderbouwen, ga ik niet en kan ik niet. Niet anders dan dat het door velen mystiek ervaren is. Als werkelijkheid. Als méér dan de alledaagse werkelijkheid. Prachtig en wonderbaarlijk! Dank je zeer!
Aafje, ja, dat vond ik ook toen ik deze tekst in dat boek van Paul Davies las. Natuurkunde maakt de wereld eerder ondoorgrondelijker dan begrijpelijker. En gesloten is de werkelijkheid zeker niet!
Bert, je hebt ongelijk: tegenwoordig buigen fysici zich over de metafysische implicaties van de theorie. Het is zinloos om in dat verband op te merken dat de theorie goed werkt (want uiteraard werkt de theorie, dat is geen onderwerp van debat: Davies vermeldt dat ook). Je hebt de vele wereld interpretatie en die wordt tegenwoordig verdedigd door vooraanstaande kosmologen en fysici (bv Sean Carroll). Jij vergelijkt hier appels met peren. Dat is niet zinvol.
Jan- Auke,
“En meteen stuiten we op een fundamentele vraag: is dit magische metaversum slechts een abstractie, een wiskundige fratsenwereld die alleen interessant is voor fysici en filosofen, of bestaat het op de een of andere manier echt? “ (Paul Davies).
Die vraag kan ik niet beantwoorden maar ik zou hier een andere vraag tegenover willen stellen.
Is het niet zo dat iedere beslissing die genomen wordt en elke gebeurtenis invloed heeft op hoe de actuele werkelijkheid erna is?
Welnu, de meeste beslissingen en gebeurtenissen hadden ook anders kunnen uitvallen met telkens andere actuele werelden als gevolg. Daarom zijn er-- hoewel er op ieder moment feitelijk slechts één actuele wereld is-- ontelbaar veel denkbare actuele werelden die echter niet gerealiseerd zijn. En waarom niet? Omdat iedere beslissing en iedere gebeurtenis precies zo is uitgevallen zoals ze is uitgevallen en niet anders( principium identitatis).
Welkom in een wereld die op ontelbare wijzen anders had kunnen zijn!
Deze mening hoeft niet zo bang te zijn voor Ockhams scheermes dan de vele werelden theorie, omdat ze ontologisch veel zuiniger is want niet die zware claim heeft dat er ontelbaar veel werkelijk bestaande universa zijn.
vr. gr.,
Jac
Tja en jawel, de werkelijkheid is complexer dan menigeen denkt dat zij is. Maar volgt hieruit dat zij inconsistent is? En volgt hieruit dat wij als simpele zieltjes ermede kunnen samenvallen? Ja, misschien in onze wildste fantasie. In onze verbeelding is alles mogelijk. Zelfs vierkante cirkels.
Momenteel lees ik "God bewijzen" van Paas en Peels. Gekocht voor vier euro. Tegelijk met 4.000 pagina's aan English Literature. Van Harold Bloom en Lionel Trilling. Twee delen. Ook voor een schijntje. Wat heeft literatuur met filosofie te maken? Nou, dit: de verbeelding. De mens is niet alleen Homo faber en Homo empiricus maar ook Homo fabulans. Weinig mis met onze fabulaties. Mits we maar erkennen dat we fabulerende ongeschapen schepsels zijn. En filosofie is een creatief uitvloeisel van onze neiging tot mythologie.
Met Paul Davies heb ik toch enige moeite. De goede man lijdt toch enigszins aan een neiging tot religiositeit.
Jac, interessante kwestie die je hier aanroert. Ik begrijp echter niet zo heel goed wat je impliceert met de opmerking dat de actuele wereld anders had kunnen zijn: is dat geen platitude (=geen onderwerp van debat: iedereen is het daar wel over eens)? Het onderwerp van debat in de fysica lijkt me eerder de vraag 'wat is de actuele werkelijkheid'? In Kripke's formele model en in Lewis' model van mogelijke werelden (hij is een leerling van Quine die een gezaghebbende theorie over mogelijke werelden heeft ontwikkeld) bepalen logische normen als coherentie en consistentie de omvang van een mogelijke wereld. Pluralisten mbt logica trekken die grens in twijfel. Feitelijk is daarmee de term 'de actuele wereld' een tikkeltje onduidelijk geworden. Filosofen beschikken niet over een universele maat voor 'onmogelijk' ("it is very hard to demarcate in a universal sense the metaphysical possible from the metaphysical impossible").
RV, je hebt een gemeen karaktertrekje: je wilt graag mensen op de teentjes staan. Je volgende opmerking is een verdachtmaking: [Met Paul Davies heb ik toch enige moeite. De goede man lijdt toch enigszins aan een neiging tot religiositeit.]
Vanzelfsprekend bedoel je hier mee te zeggen dat mensen die religieus zijn vermoedelijk feiten verdraaien en vertekenen en niet in staat zijn -als hun geloof in het geding is- om rationeel te denken. De wetenschap echter spreekt je vooronderstelling tegen. Uit onderzoek blijkt dat religieuze mensen IETS meer de neiging hebben om intuïtie te laten prevaleren boven rationaliteit,- en niet-religieuze mensen laten rationaliteit IETS meer prevaleren boven intuitie. "(...) op cognitieve domeinen blijken echter geen duidelijke of systematische verschillen tussen religieuze en niet-religieuze mensen. Religiositeit kan niet worden herleid tot één cognitieve stijl.' (Aleman, de Ziel in het Brein, H3, 2025). Met andere woorden: religieuze mensen zijn gemiddeld niet noemenswaardig minder rationeel dan niet-religieuze mensen: ze zijn gemiddeld genomen even afkerig van duidelijke niet-wetenschappelijke bevindingen (denk aan complotdenken, paranormale verschijnselen, enz.). Jij hebt een vooroordeel en dat is het begin van complotdenken: jij bent hier de irrationele factor, niet Davies.
Ook voor jou geldt: ken je zaakjes of houd je mond. Bevraag tenminste je eigen standpunten: AD FONTES. Vraag je bij alles af: klopt het wel wat ik zeg, waarop baseer ik mij, enz.
We gooien op school de kinderen met deze boodschap 'dood'. Controleer je zelf, enz enz. "Maar meneer, de volwassenen om mij heen doen dat ook niet: RV en anderen beweren zomaar wat. Die zoeken niet alles na wat ze zeggen." "Ja kind, daar heb je gelijk in: misschien kunnen ze daar niets aan doen, wellicht hebben ze op de verkeerde school gezeten." "Zullen we het hen dan maar vergeven, meneer?" "Ja, Nikki, laten we het hen vergeven: maar als ze iets zeggen, moeten we dus wel goed oppassen!" "Ja meneer, als RV iets zegt zal ik goed oppassen, beloofd!" (En zo indoctrineer ik tegen betaling mijn leerlingen).
Jan-Auke,
Dat de actuele wereld anders had kunnen zijn is een platitude, daar heb je gelijk in. Maar dat de actuele wereld op ontelbare wijzen anders had kunnen zijn lijkt mij toch een intrigerende gedachte. Iets schijnbaar onbetekenends wat 1000 jaar geleden toevallig gebeurde of niet gebeurde kan nu nog een destijds onvermoede invloed hebben. 1000 jaar geleden werd een jongetje ternauwernood van de verdrinkingsdood gered toen hij dreigde te verdrinken in een van de Friese meren. Als dat niet gelukt was had het zo maar gekund dat ik nu niet aan het typen was, bijvoorbeeld als dat jongetje een van jouw voorvaderen is geworden. En wat als de man die de opa is geworden van Putin gestorven zou zijn alvorens kinderen te verwekken? Zou er dan oorlog geweest zijn in Oekraïne? Zo zijn er oneindig veel scenario's te bedenken met telkens een andere actuele wereld tot gevolg. Maar alles heeft zich zo afgespeeld dat er op ieder tijdstip geen andere actuele wereld mogelijk is dan die welke er feitelijk op ieder tijdstip feitelijk is. Dit roept de vraag op of er sprake is van puur toeval of van toeval en determinatie of van strikte determinatie.
Naar de toekomst toe lijkt de wereld volkomen open en contingent maar in retrospectief lijkt ze volkomen gedetermineerd. Van die dingen ....
vr. gr.,
Jac
Jac, ja, intrigerend is het zeker: dat ben ik met je eens.
Ben ik gemeen? Nou nee, hoor. Maar ik hou wel van enigszins scherpe analyses.
Ik ken Paul Davies een beetje. Niks mis met zijn natuurkundige inzichten. Maar daarnaast is Davies mijns inziens te enthousiast. En in zijn enthousiasme, godsdrift, probeert hij toch uit de natuur God af te leiden. Zo las ik ooit in een eerder werk van hem. Heus, ik lees wel eens wat. En ik herlees ook het één en ander.
Ik lees thans het boek van Paas en Peels. Het begint leuk. Een bezonnen tirade tegen dat rammelend militant atheïsme van de overschatte en zichzelf overschattende Dawkins. En een aardig betoog dat je best in God mag geloven zonder dat je allerlei godsbewijzen oplepelt.
Maar helaas. Later in het boek komen Paas en Peels weer aan met allerlei godsbewijzen. Waarschijnlijk vooral het werk van de filosoof Peels. Paas zal wellicht als gereformeerde theoloog meer voelen voor het fideïsme dan voor de klassieke, min of meer katholieke godsargumenten.
Jawel, de wereld, de totale oneindige werkelijkheid, is per definitie enorm complex. En inderdaad, we scheren als het ware slechts over een kleine vage oppervlakte van die veelvormige, veelzijdige wereld.
Maar volgt uit het idee dat de wereld zeer gecompliceerd en grotendeels duister is, dat die misschien overkoepeld wordt door het Complex der Complexen genaamd God? Is de stoffelijke wereld de hardware van zoiets als Goddelijke software? Of zou Geest toch een soort kleine, zeer specifieke uitzondering zijn op de geestloze wereld?
Dat de mens van oudsher magisch denkt, is wellicht evolutionair alleszins verklaarbaar. Ik heb bewustzijn, jij hebt bewustzijn, alles heeft bewustzijn en dus kan alles via de juiste orakelspreuken beheersbaar worden. Maar wellicht dienen we toch, tenminste als we een beetje waarheid in plaats van troostende praatjes willen, de wereld te onttoveren.
Gemeen? Nee. Gewoon proberen nuchter te blijven. En dat is al gek genoeg.
Maar van mij mag men geloven dat het emotionele godsgeloof over vakkundige rationele papieren beschikt. Maar waarom godsgelovigen per se de zegen van het analytisch rationalisme willen, ontgaat me een beetje. Sorry.
"Emile" van Rousseau lag onder het handbereik van Kant. Ergens in dat boek belijdt een kapelaan een eenvoudig volks fideïsme. De gave des geloofs. Je hebt die gave of niet.
En wat is echt? Natuurlijk zijn sterren, stenen en stoelen echt. Al weten we niet altijd hoe ze precies in elkaar steken. En hoe hun relaties met ander spul is.
En ook de reageerders hier zijn echt. Ik geloof niet dat de heer Riemersma samenspant met AI om mij een loer te draaien. En als het wel zo is, dan is AI echt. :)
Een namaak Van Gogh is toch ook echt. Echte namaak. :)
Jan-Auke,
[Tegenwoordig buigen fysici zich over de metafysische implicaties van de theorie.]
Ik hoop niet dat je daarmee suggereert dat zij daarmee wetenschappelijk aan kunnen tonen dat alles mogelijk is.
Dat wetenschappers zich met metafysica bezighouden is prima maar, zoals Carlo Beenakker, houden ze die strikt gescheiden van hun wetenschap, hoewel ze misschien wel tot het randje gaan.
Ook Einstein hield zich met metafysica bezig maar ook hij verwarde dat niet met zijn wetenschap.
Paul Davies doelde blijkbaar op de onbegrensde mogelijkheden van de snaartheorie die nog nauwelijks aanhangers heeft wegens gebrek aan empirische verificatie.
Zelfs fantasie is begrensd, alleen al door gebrek aan tijd.
Een reactie posten