De vraag of we buiten 'orde' nog andere substanties nodig hebben, zoals geest of stof, is daarmee beantwoord: nee (of: soms, als dit zo uitkomt).
Zeggen dat iets stoffelijk is kun je opvatten als een manier om de wereld te ordenen; zeggen dat iets onstoffelijk is (=zielig of geestig) is evenzeer een manier om de wereld te ordenen.
Onze hersenen bestaan uit 86 miljard neuronen die elkaar massaal aansteken en uitdoven, in steeds wisselende patronen.
Het brein is in staat om zichzelf te bestuderen. Voor het gemak veronderstelt het dat neuronen 'stoffelijk' zijn. Daarmee wordt dan bedoeld dat 'als we x doen we y te zien krijgen' (als we iemand in een scanner leggen dan zien we het brein: het is te vinden in de schedel). We bedoelen dan met de opmerking dat het brein stoffelijk is niets meer of minder dan dat het een vaste locatie in de wereld heeft, namelijk in het hoofd van dieren.
Stoffelijke dingen kun je ook wegen en meten (je kunt zelfs verschillende eigenschappen meten).
Achterhalen waar de dingen zich ophouden is een vorm van ordenen. Wie het huis op orde heeft weet waar de theedoeken liggen, de hagelslag staat en waar de schaar is. Mochten er dingen zijn die zich niet laten localiseren, dan betekent dit misschien dat wij, ordenende dieren, deze dingen moeten onderbrengen in de groep 'onstoffelijke dingen'.
Voorbeelden van zaken die zich niet laten localiseren zijn 'betekenissen'. Betekenissen bevinden zich 'nergens'.
Vanzelfsprekend zal een filosoof met een Britse, analytische inslag hier tegen protesteren: betekenissen, zal hij zeggen, zijn een product van het stoffelijke brein: betekenissen zijn te vinden in de neuronen. Als het brein stoffelijk is omdat het te localiseren is, dan zijn betekenissen -ipso facto- ook stoffelijk.
Echter, als er maar één substantie is, namelijk 'orde', dan moet het protest van de analytische filosoof worden verworpen: we hebben 'orde' immers uitgeroepen tot de primaire substantie?
Zeggen dat betekenissen stoffelijk zijn en in het brein huizen is nu even verstandig als een document opbergen in een universiteitsbibliotheek zonder dit te archiveren: je vindt het nooit meer terug.
Bovendien kunnen 'betekenissen' tegelijkertijd begrepen worden door verschillende breinen. Zoals Plato/Armstrong [1] al betoogde, zou het begrip 'driehoek' zich in het hoofd van alle mensen bevinden die weten wat een driehoek is.
Je kunt betekenissen veel handiger beschouwen als iets onstoffelijks. Zoals ik een computerbestandje kan delen met veel mensen -het is in alle gevallen steeds opnieuw één en hetzelfde computerbestandje- kunnen we ook 'betekenissen' met elkaar delen. Dat verklaart ook waarom wiskundigen met elkaar kunnen spreken over getallen.
Wie alles wil opbergen in 'het stoffelijke' krijgt een wat minder overzichtelijk en begrijpelijk beeld van de wereld dan iemand die zich niet druk maakt over de vraag waar getallen zich bevinden of waar een getal van gemaakt is (kun je zeggen dat een getal bestaat uit een patroon van vurende neuronen?).
Een getal kan gemakkelijk worden geordend door het op te bergen -te ordenen- als een definitie die door ons kan worden begrepen-of niet. En daarmee is de kous af.
Hetzelfde geldt voor eigenschappen: zouden eigenschappen een locatie hebben? Het standaard-antwoord van de metafysicus op deze vraag is: nee. Eigenschappen zijn dingen die je moet 'begrijpen'. Je kunt eigenschappen soms omschrijven, soms ostentatief definiëren, enz.
De gedachte dat alles 'echt' moet bestaan werkt verwarring in de hand. Je gaat dan misschien naar de dingen zoeken op plaatsen waar het moeite kost om ze te vinden. Wie wil weten wat hersenen zijn vindt ze in de schedel; wie wil weten wat een getal is vindt ze in het handboek van de wiskundige (als definitie).
Het is voor ons voldoende als we alle zaken kunnen ordenen.
De wereld is voor ons een immense wonder-kamer die door ons zo inventief mogelijk moet worden geordend: opdat we handig gebruik kunnen maken van 'swerelds veelvormige aard.
Ook het onderscheid tussen dingen die 'waar' of 'onwaar' zijn (of 'echt' en 'onecht') kan soms handig zijn: beweringen die 'waar' zijn kun je in sommige situaties handiger gebruiken dan beweringen die 'onwaar' zijn.
We hoeven niet te zoeken naar een overkoepelend systeem om de werkelijkheid te ordenen. Zoals de samenhang tussen 'het oude dressoir, de zilveren kam, het programmaboekje van de schouwburg, een fotoalbum, enz geen andere is dan dat dit willekeurige bezittingen waren van mijn grootvader, zo zijn wij de 'samenhang-makende' factor in de vele willekeurige, verschillende zaken die te vinden zijn in onze wonderkamer.
(Feitelijk is dit een pleidooi -uit de losse pols- voor 'pragmatisme' a la William James en Willard Quine) [2] [3] [4].
----
[1] De australische filosoof David Armstrong heeft een soort platoons betoog gehouden om te laten zien dat een strenge vorm van materialisme niet zaligmakend is.
[2] Mensen ordenen de wereld elk op verschillende wijze. En dat is ook de praktijk. Uiteindelijk beschikken we niet over een meetlat om iemands wereldbeeld te corrigeren. Het enige bezwaar is dat het lastig is om met iemand samen te werken/samen te leven die een andere orde naleeft. Ook kun je 'van buitenaf' wel commentaar leveren op iemands wereldbeeld. Je zou bijvoorbeeld kunnen opmerken dat iemand 'zichzelf in de vingers snijdt' (en dat is niet erg praktisch: je moet dan je 'zaakjes' wat beter ordenen). Wie bijvoorbeeld niet wil dat zijn of haar kinderen een pokdalig gezicht krijgen, is niet handig bezig als hij ze niet laat inenten. Iemand die graag wat geld wil hebben op zijn oude dag, is niet handig bezig als hij wekelijks naar het casino gaat. Echter, elke manier van ordenen (en elke manier van leven) die iemand in staat stelt om 'zichzelf' naar eigen genoegen te laten 'bloeien' is 'goed genoeg'.
[3] Je kan ook wel dubbele 'boekingen' opnemen in je ordening: dat gebeurt in de universiteitsbibliotheek ook. Filosofie-boeken vind je bijvoorbeeld bij filosofie en bij biologie als het een boek is over 'filosofie van de biologie'. Ik kan best denken dat eigenschappen een product van mijn neuronen zijn én dat ik ze slechts hoef te kennen als definitie (dan is in zekere zin een 'eigenschap' een 'hersending' en een 'definitie'. (Dus: eigenschap = hersending & eigenschap = definitie). Zo lang ik deze dubbelheid per keer maar kan onderscheiden -als ik met een andere filosoof spreek hoef ik niet te weten waar het begrip 'metafysica' is gelocaliseerd- zolang ik maar begrijp wat 'wij' er mee bedoelen, is er niets aan de hand.
[4] De mooiste manier van ordenen is natuurlijk als alles overzichtelijk in één systeem kan worden ondergebracht. Echter, welk systeem kan dat zijn? Is het voor de psycholoog zinvol om zijn ziekten te ordenen (DSM) door te verwijzen naar het meest algemene systeem waarover we kunnen beschikken, namelijk de fysica? Schizofrenie is toch echt geen schendig van een natuurwet...
34 opmerkingen:
Betekenis
Er zijn dingen. Sommige dingen zijn rood maar de meeste zijn niet rood. En sommige dingen bezitten semantische netwerken, bijvoorbeeld onze hersentjes, maar veel dingen missen semantische netwerken. Mooier kan ik het niet maken. Alles is hardware maar sommig hardware is ook nog eens software.
Hoe uit "eenvoudig" hardware ooit software heeft kunnen ontstaan, is een evolutionair verhaal. Net zoals dat verhaal hoe uit proto-DNA ons DNA heeft kunnen ontstaan.
Maar dat laatste verhaal schijnt begrijpelijker te zijn dan dat verhaal over software, over betekenissen. Het schijnt nogal moeilijk te zijn om met ons denken na te denken over ons denken en dat nadenken. Ik vermoed dat vele filosofen wat dat betreft maar wat aan klungelen. Ook David Armstrong. Ook Donald Davidson. En noem ze maar op. En uiteraard klungel ik ook. En dat brengt sommige filosofen ertoe om te zeggen: bewustzijn en betekenis, consciousness en content, beide zijn onoplosbare problemen. Zie onder meer Colin McQuinn.
En zie ook Descartes. Hij verbond het denken wel aan de tijd maar niet aan de ruimte. Als jij denkt "Amsterdam is een stad" en "mijn fiets is geen stad", dan komt de ene gedachte na de andere maar de ene gedachte zit niet voor je geestesoog links, rechts, onder of boven de andere gedachte. Aldus Descartes. Maar dit hoeft ons niet te verleiden, dunkt me, om software radicaal los te koppelen van hardware.
Hilary Putnam begon als zogeheten computerfunctionalist. Maar op een gegeven ogenblik richtte zijn aandacht zich op de wereld van betekenissen en zwoer hij dat computerfunctionalisme af. Hij ging zelfs zo ver dat hij zei: betekenissen zitten ook buiten het hoofd.
Nu zou je kunnen zeggen: gans het universum en zelfs de godganse hele eindeloze werkelijkheid is de hardware van wereldwijde en wereldomvattende betekenissen. Zoiets opperde onze Gerardus Heymans. Mij lijkt dit een stap te ver. Maar wie ben ik?
Maar feit blijft dat het verschijnsel betekenis enorm fascinerend is en glibberig. Betekenis, wat betekent dat?
RV, je schrijft: [Colin McQuinn]. Vermoedelijk bedoel je Colin McGinn?
Als het onderwerp je interesseert: er is net een nieuw deeltje uit bij Oxford (short introduction), Emma Borg, Meaning. Zo 'up to date' als het maar kan zijn (en ik denk dat het idee dat filosofen maar wat aanknoeien niet wordt geboekstaafd: het is eenvoudigweg een lastig onderwerp.) Ik vond het een bijzonder goede introductie tot dit onderwerp.
Jan-Auke,
Een effectieve wijze van ordening is die van een relationele database (Edgar Codd) die bestaat uit lijsten van entiteiten en lijsten van relaties tussen die entiteiten. Daar omheen is een algorithme geformuleerd dat alle opgeslagen gegevens middels een z.g. standard query language (SQL) kan terugvinden zonder dat er dubbele boekingen nodig zijn zoals bij relaties tussen biologen en filosofen zodat er geen inconsistenties kunnen optreden door dubbele boekhouding.
Bij een groot taalmodel zoals ChatGPT wordt onvoorstelbaar veel data op een wijze opgeslagen die daar een beetje op lijkt maar daar kan die teruggevonden worden door vragen te stellen in natuurlijke taal. Dat niet alleen, want een LLM kan bv.ook patronen in zijn database vinden die mensen er weliswaar in opgeborgen hebben maar zonder zich daarvan bewust te zijn.
Meer in het volgende boek.
https://oceanofpdf.com/authors/keith-frankish/pdf-epub-the-cambridge-handbook-of-artificial-intelligence-download-90073717770/
Uit het voorwoord: "We hebben hard gewerkt om het materiaal toegankelijk te maken voor niet-specialisten, en van lezers wordt niet verwacht dat ze een significante achtergrond hebben in de behandelde vakgebieden."
Goede Jac, jij arme gekwelde ziel: ik wil je er op wijzen dat het schrijven van berichten niet zo zinvol is: het blog stort ze automatisch in de prullenbak. Ik kan ze niet lezen, zelfs als ik dat zou willen (niet dat ik ze wil lezen hoor, maak je geen illusies). Je schrijft ze hooguit voor je eigen vermaak. Het lijkt mij zonde van je tijd... Enigszins pathologisch is je manier van doen wel. Iemand goed van geest zou zo toch niet handelen?
Jan-Auke,
[Voorbeelden van zaken die zich niet laten localiseren zijn 'betekenissen'. Betekenissen bevinden zich 'nergens'.]
Uit "The Cambridge handbook of artificial intelligence":
[
1.5.1
Kennisrepresentatie
Elk AI-systeem, of het nu een klassiek AI-systeem is waarbij mensen input leveren en de output gebruiken, of een autonome agent (Franklin en Graesser 1997), moet op de een of andere manier input (stimuli) vertalen naar informatie of kennis die gebruikt kan worden om output (actie) te selecteren. Deze informatie of kennis moet op de een of andere manier binnen het systeem worden gerepresenteerd, zodat deze kan worden verwerkt om output of actie te helpen bepalen. De problemen die door een dergelijke representatie worden opgeworpen, vormen het onderwerp van onderzoek in het AI-subveld dat algemeen bekendstaat als kennisrepresentatie.
In AI-systemen kom je kennis tegen die wordt gerepresenteerd met behulp van logische formalismen zoals propositielogica en predikatencalculus van de eerste orde. Je kunt ook netwerkrepresentaties vinden zoals semantische netten waarvan de knooppunten en links labels hebben die semantische inhoud bieden. Het onderliggende idee is dat een concept, gerepresenteerd door een knooppunt, betekenis krijgt via zijn relaties (links) met andere concepten.
]
Ik geloof dat inmiddels wel duidelijk geworden is dat neuronen in het menselijk brein concepten representeren die hun betekenis ontlenen aan de dendritische verbindingen met axons van andere neuronen.
Betekenissen laten zich dus wel degelijk localiseren.
Moeilijk, moeilijk
Jawel, filosofie is moeilijk. Ook fysica is moeilijk. Maar op een andere manier. Wat zou het verschil kunnen zijn? Misschien omdat de fysica zich buigt over specifieke vragen en filosofie over algemene vragen. Fysica kan gerichter te werk gaan. Filosofie echter kan dit niet gezien de aard van haar problemen, die dus veel algemener zijn.
Alle lof voor de wiskundige formele modellen waarvan sommige filosofen zich bedienen, maar filosofie is toch meer alfa dan bèta. Meer taal dan wiskunde, meer essaymatig dan mathematisch, al dient filosofie, in navolging van Plato en Descartes, uiteraard zeer veel, veel respect te hebben voor de mathematica.
Ook al denken we vaker in een soort mentalees dan in woordtaal, het gereedschap van de argumenterende filosoof is de woordtaal met al zijn vele semantische veelzijdigheden en kronkels. De gewone taal vervangen door een soort logicistisch Esperanto levert niet veel op.
Omdat filosofie zeer gecompliceerd is qua problematiek en omdat het gereedschap van de filosofie ook zeer gecompliceerd is, beweerde ik dat filosofen klungelen. Dat "klungelen" klinkt te pejoratief en was dus niet geheel en al juist. Beter was het te zeggen: filosofen zijn hoogstaande essayisten, die proberen met goede argumenten te reageren op andere filosofen. Zo reageerde Aristoteles bijvoorbeeld op Plato en op het atomisme. Kant reageerde, grof gezegd, op Hume en Leibniz. De vroege Wittgenstein op Russell en Frege. En zo voort. Filosofie: een brede "dialoog" met meer dan twee gesprekspartners.
Filosofie begint en eindigt met vragen, met problemen. En de antwoorden die zij soms geeft, zijn geen antwoorden voor eens en altijd maar, vaak doorknede, pogingen tot antwoorden en vaak zeer indrukwekkende pogingen. Maar het blijven pogingen, hoe knap ook. Ook de pogingen van filosofen waarmee ik het niet eens denk te zijn, zijn vaak zeer knap en boeiend. Neem Aristoteles. Kom er maar eens op.
Zoiets dus.
Bedankt voor de leestip.
Bert, ik snap je punt: maar ik denk dat je over het hoofd ziet dat niemand de neurale structuur van een betekenis kan aanwijzen. Vandaar mijn vergelijking met een reusachtige bibliotheek. Betekenissen zullen wel 'ergens' in het hoofd zitten -niet in onze tenen- maar waar en hoe? Bovendien kan de betekenis van een bepaald patroon van vurende neuronen soms gelijk zijn aan een ander patroon van vurende neuronen- het is zelfs mogelijk dat de 'betekenis' van een begrip in het hoofd van een proefpersoon steeds wisselende vurende neuronen oplevert.
Tenslotte is de representatie in AI zogenaamde 'geleende representatie'. Het is geen echte betekenis, het is door mensen zo georganiseerd dat de data terug te vinden is. Maar ons verstand -originele representatie- is niet door ons zelf ingericht: het is en blijft hachelijk om ons verstand te vergelijken met formele rekensystemen.
Jan-Auke,
[ik denk dat je over het hoofd ziet dat niemand de neurale structuur van een betekenis kan aanwijzen.]
Dat weet ik nog zo net niet.
Gemini: "Studies met EEG (elektro-encefalografie) en fMRI (functionele magnetische resonantie imaging) hebben aangetoond dat verschillende hersengebieden actief worden bij de verwerking van verschillende concepten. Dit suggereert dat concepten worden gerepresenteerd door neurale activiteit in specifieke hersengebieden, maar niet noodzakelijkerwijs door individuele neuronen."
Het concept van een neuron zou je moeten vergelijken met een pixel in een rasterbeeld zoals op een computerscherm. Pixels krijgen pas betekenis als ze gegroepeerd worden zodat er herkenbare beeldpatronen in te herkennen zijn. Toch zijn die pixels fundamenteel.
Wetenschappers hebben een interactieve kaart gemaakt die laat zien welke hersengebieden reageren op het horen van verschillende woorden. De kaart laat zien hoe taal verspreid is over de cortex en over beide hemisferen, en toont groepen woorden die geclusterd zijn op betekenis. Het prachtige interactieve model stelt ons in staat om de complexe organisatie van de enorme woordenboeken in ons hoofd te verkennen.
https://youtu.be/k61nJkx5aDQ
https://gallantlab.org/viewer-huth-2016/
https://www.nature.com/articles/nature17637
In elk geval is hiermee aangetoond dat jouw bewering dat we van het denkwerk van het brein geen idee hebben te pessimistisch is.
Bert, het is inderdaad verbazingwekkend! Ik ben het met je eens. Het is eerder een kwestie van een half-vol of half-leeg glas. Overigens, wat een vreemde clusters onderscheiden deze onderzoekers: lichaamsdelen, geweld, sociaal, personen, getallen, visueel, tactiel, buitenshuis, plaats, tijd. En merkwaardig dat ze deze semantische clusters aantroffen over de volledige hersenschors. (Prachtig is die animatie: je kunt het breintje alle kanten op bewegen).
[Ps: de bijdrage van gisteren, over het naturaliseren van de logische wetten, is 'werk in uitvoering'. Ik kreeg de verbeteringen vanmorgen niet allemaal in de tekst verwerkt. Zodra de tekst verbeterd is en voorzien is van noten e.d. zet ik hem weer terug: met de opmerkingen die door jullie gemaakt zijn er bij, die gaan niet verloren.]
Misschien
Misschien kan men beter het begrip "orde" vervangen door "samenhang". Maar wellicht is dit slechts een kwestie van oppervlakkige connotatie.
De wereld bestaat uit samenhang, samenhang, samenhang, meestal complexe en indirecte. Het Volstrekt Onsamenhangende, dus een ietsje zonder enige externe samenhang en ook zonder enige interne samenhang, is wellicht een contradictie en dus (!?) onbestaand. Het Volstrekt Ene, dat eigenlijk zowel helemaal niets is als net nog iets. Maar misschien denkt iemand daar anders over.
Waar komen al die samenhangen vandaan? Nergens vandaan. Ze zijn een gegeven. Het is zoals het is. Maar welke samenhangen er allemaal zijn? Dat is een kwestie van verstandige, van verstandige theoriegeleide, empirie. De buiten- en binnenwereld doen zich tamelijk duister voor maar bezitten toch zo hun interne samenhangen. En de meeste filosofen en wetenschappers beseffen dit. Want anders zien ze af van wetenschap en filosofie.
Maar kunnen er inconsistente samenhangen bestaan? Wat zou dat trouwens zijn, een inconsistente samenhang, een samenhang die geen samenhang is? Wie samenhang zegt, zegt consistentie, dunkt me. Maar alles is betwijfelbaar, dat wel.
Ons denken en voelen is ook samenhangend. Kan niet anders. Maar mentale samenhangen kunnen, in tegenstelling tot niet-mentale samenhangen, wel her en der inconsistent zijn. Gelukkig maar. Want anders kunnen we niet creatief denken. Anders zou Alice in Wonderland nooit geschreven kunnen zijn. Of denkt men tot Alice in Wonderland een realistische beschrijving is van een werkelijk gebeuren?
Of er ergens een Alles Bezielende Samenhang der Samenhangen bestaat, is wellicht een aardige speculatie. Volgens Herman Berger, een soort Katholieke filosoof, bestaat er wel zo'n Samenhang. Maar wie kent Herman Berger?
Vanmiddag de biografie van Brouwer gekocht. Bertus Brouwer, geen Luitzen. Nederlands grootste wiskundige en daarnaast mysticus. Geschreven door Dirk van Dalen. Tweedehands. Zeker in cultuurhistorisch opzicht interessant. Dirk van Dalen was filosoof in Utrecht, meen ik. De vrouw van Brouwer, apothekeres, brouwde homeopathische middeltjes.
RV, laat mij het bovenstaande werkstuk dan eens bezien als was het een opstel van een van mijn leerlingen. Dan zou ik haar eerst een pluim geven voor het dichterlijke taalgebruik. Maar vervolgens zou ik haar vragen wat het woord 'samenhang' betekent. Je kunt een woord wel tien maal herhalen, maar als je niet definieert wat 'samenhang' is, dan is je gedachtengang onnavolgbaar of -erger- nietszeggend. Pleit je nu voor een soort holisme (alles hangt met alles samen)? Maar dat is vreemd, want als JanD zegt dat een holistische benadering hem liever is dan een reductionistische benadering, dan wil je hem nog wel eens kapittelen om dit wereldbeeld (je noemde het 'new age' als ik me niet vergis). Zo op het oog zie ik echter geen verschil tussen jouw reclamecampagne voor 'samenhang, samenhang, samenhang' en het holisme van JanD. Kortom, ik raad je aan om iets minder vrijblijvend te 'filosoferen'- bijvoorbeeld door je termen te definieren. Wat je ons nu laat lezen is eerder poëzien dan zinvolle filosofie.
Jan- Auke en RV,
Hoe het ook zij, ik vind de gedachte van RV toch intrigerend. Er lijkt niets, maar dan ook niets denkbaar te zijn zonder dat het samenhangt met iets anders. Ik denk ook dat wat RV Het Volstrekt Onsamenhangende noemt niet als bestaand gedacht kan worden zonder te aanvaarden dat het contradictoir zou zijn. Wat de zijnsgrond genoemd wordt lijkt onmogelijk als bestaand gedacht te kunnen worden zonder betrokkenheid op iets wat bestaat, sterker nog: zonder betrokkenheid op alles wat bestaat en gebeurt. En wat dan die zijnsgrond is is een intrigerende vraag maar de vraag waar die vandaan komt is eigenlijk een onoplosbare en daarom overbodige vraag. Want die is er gewoon; die komt- zoals RV zegt- "nergens vandaan, dat is een gegeven, het is zoals het is". En als wij die zijnsgrond nou eens energie zouden noemen? Zitten wij dan goed? Dat wil ik in het midden laten, maar ik meen wel dat wij dan het scheermes van Ockam niet hoeven te hanteren, hetgeen wij , dunkt mij, wel zouden moeten doen als iemand zou zeggen dat die zijnsgrond een Oer- Persoonlijkheid is.
vr. gr.,
Jac
Primair
Primaire termen vallen niet nader te definiëren. Ergens houdt het op en wel bij primaire termen. De primaire termen vallen slechts af te zetten tegen hun tegendelen. Bijvoorbeeld "niets" tegenover "iets" en eventueel "alles". Of "consistentie" tegenover "inconsistentie". Of kun jij nog dieper gaan?
Tegenover Samenhang staat Volstrekt Onsamenhangend. Dat laatste maakt absoluut geen deel uit van onze wereld. Oftewel: dat laatste bezit per definitie geen enkele samenhang met onze wereld. En afgezien daarvan, wellicht is het Volstrekt Onsamenhangende een contradictie.
Holisme is, zoals elk -isme, in diverse smaken. Wat JanD voorstaat, is een soort monistisch holisme. Trouwens, ook het monisme komt in zeer diverse smaken voor. Wat ik voorsta, is een radicaal pluralistisch "holisme". Een fundamenteel pluralisme. Een oneindige veelzijdige, veelvormige veelheid. Maar de Veelheid bestaat niet uit losse, aparte delen maar uit delen die onderling samenhangen en die intern ook uit samenhangen bestaan.
De term "veelheid" valt ook niet nader te definiëren maar slechts semantisch af te zetten tegen de term "het ene" en eventueel de term "het niets".
Men zou kunnen zeggen dat JanD al met al toch voor een soort simpel holisme pleit en dat ik voor een zeer gecompliceerd "holisme" pleit, voor een radicaal pluralistisch "holisme".
Iets anders gezegd, de wereld bestaat uit verschillen en onze binnenwereld kan die verschillen enigszins behappen door een creatief semantisch netwerk van velerlei onderscheidingen. Vrij naar Schopenhauer: de wereld als verschil en onderscheid.
Wij in ons alledaags denken en voelen, voelen en denken in onderscheidingen, in vaak slordig samenhangende maar en lang niet altijd consistente onderscheidingen. Wetenschap en filosofie trachten als het ware dat alledaagse denken te veredelen.
Elke filosofie tracht toch de wereld op een samenhangende wijze te beschrijven, te verduidelijken, te verklaren. Of ken jij een filosoof die keihard pleit voor een wereldbeeld zonder enige samenhang? En "schrijft" die filosoof dan ook nog eens volkomen "onsamenhangend"? Ben benieuwd.
Wel, als elk denken en elke filosoof eigenlijk een impliciete ode is aan het begrip "samenhang", laten we dan dat basale, niet nader te definiëren begrip nader expliciteren oftewel thematiseren.
Schizofrenen leggen her en der een incorrecte samenhang. Zij leggen een te directe samenhang tussen de vermeende stemmen die ze horen, en de buitenwereld. En nee, het is niet zozeer een psychische, "oppervlakkige", afwijking maar een afwijking ergens in de duistere bedrading onder de oppervlakte van ons bewust denken.
RV, maar samenhang is beslist geen 'primitieve term': samenhang duidt een relatie aan. Verklaar mij eens nader hoe een relatie 'primitief' kan zijn.
Jac, dan verschillen wij van mening: ik vind de gedachte van RV niet de moeite waard (omdat ze niet uitgewerkt is). Samenhang is een leeg begrip dat je overal op kunt plakken. Je kunt net zo goed zeggen dat alles in de werkelijkheid 'aanraakbaarheid' heeft of 'vormigheid'. Verzin maar wat. Volgens een oude griekse filosoof was alles in wezen 'onbepaald'. "Het onbepaalde heeft het in zich om bepaaldheid voort te brengen." Volgens de Pythagoreers wat alles 'het getal'. Heel de werkelijkheid bestaat uit verhoudingen: verhoudingen verraden dat alles uit getal bestaat. De atomisten dachten dat alles uit atomen bestaat.
We zijn met jullie voorstellen niet veel verder gekomen dan de oude grieken: we herleiden een of ander begrip tot het 'arche' van de werkelijkheid. Als je dat wilt doen, onderzoek dan eerst tenminste eens waarom jouw arche beter geschikt is dan de onbepaaldheid of het getal.
Wat bedoel je in dit geval met energie? Is energie iets wat bestaat of is het een menselijk (fysisch) concept: een constructie?
Begrippen worden pas de moeite waard als je ze uitwerkt. Mensen die beweren dat alles 'energie' is of dat alles 'samenhang' is beweren niet iets interessants: die hebben nog een hoop werk te doen.
Jan-Auke,
Samenhang is inderdaad geen principe maar een gevolg van iets wat fundamenteel is.
Volgens mij is orde net zo min fundamenteel. Orde ontstaat door een beperking van mogelijkheden.
De meest uitgesproken beperking is dat iets niet iets anders is. Ik doel op de opvallende afwezigheid van p&¬p, waar p uiteraard geen uitspraak is want alle uitspraken zijn mogelijk. Nee, ik bedoel met p een reële natuurlijke toestand in navolging van Aristoteles.
Taal maakt het mogelijk die te ontkennen maar dan gaat het niet meer over een reële natuurlijke toestand.
Waar het dan wel over zou gaan is volstrekt onduidelijk in de zin dat nader onderzoek is afgesneden door genoemde afwezigheid.
Ik wijs het idee van ware contradicties daarom categorisch af.
PS
Na overleg met Gemini wil ik het woord 'contradictie' niet meer gebruiken vanwege de connotatie met taal want daar gaat het niet over.
Ik zal uitsluitend nog 'tegenstrijdigheid' gebruiken omdat ik dit bedoelde met 'contradictie' en (God betere het) 'ware contradictie'.
Jan-Auke,
Je gaat niet in op de kern van RV's verhaal maar doet het af met een kritische opmerking over iets wat hij niet gezegd heeft. Ook de kern van mijn bijdrage schuif je terzijde met de opmerking dat het begrip energie onvoldoende is uitgewerkt.
Ik stelde de vraag naar de zijnsgrond aan de orde als zijnde iets wat onmogelijk als bestaand gedacht kan worden zonder betrokkenheid op alles wat bestaat en gebeurt. Verder suggereerde ik dat er voorbij die zijnsgrond niets te denken valt waar die vandaan zou kunnen komen. De zijnsgrond blijft een mysterie en daar moeten wij het maar mee doen, het is nu eenmaal niet anders.
Mijn gedachte dat energie wel eens de zijnsgrond zou kunnen zijn is niet zo maar een wilde gedachte maar is bij veel natuurkundigen te vinden, o.m. bij Einstein, Planck, Bohm, Feynman etc. en sluit goed aan bij alles wat wij over de werkelijkheid weten. En voor wat betreft een nadere aanduiding van wat energie is volstaat het om te verwijzen naar wat fysici daarover zeggen: energie is een fundamenteel begrip in de fysica dat de mogelijkheid uitdrukt om werk te verrichte of verandering teweeg te brengen. Het is weliswaar geen tastbaar ding, echter ook niet slechts een menselijk construct, maar iets wat ons in staat stelt natuurverschijnselen te verklaren en te voorspellen met grote nauwkeurigheid. Planck noemt energie het primaire fundament van de werkleijkheid en Feynman spreekt van een diep mysterieus concept; wij kunnen het berekenen en gebruiken, maar niemand weet echt wat het is. Mijn vraag is nu of hetzelfde niet ook voor God zou gelden als die bestaat. En verder vraag ik mij af of energie vanuit naturalistich oogpunt geen aantrekkelijke kandidaat is voor de zijnsgrond omdat wij niet weten dat er zonder energie iets kan bestaan of gebeuren. Het sluit in ieder geval mooi aan bij bij het idee van een onvergankelijke, fundamentele bron of oerkracht zoals de Presocratici dat wellicht met arche bedoelden. Wat is daarover jouw mening als naturalist?
vr. gr.,
Jac
Jac, over samenhang zie: Stanford, Coherence Theory of Truth. Coherentie is een bijzonder lastig begrip. Wie meent dat samenhang het toverwoord (arche) is waarmee je heel de wereld beschreven en verklaard hebt, raad ik aan om de moeilijkheden die dat begrip oproept eerst grondig te bestuderen.
'Feynman spreekt van een diep mysterieus concept (...) niemand weet echt wat het is.' Verhelderend. Dan zal dat inderdaad wel de zijnsgrond en het begin van alles zijn. En niet het onbepaalde, alhoewel dat ook diep mysterieus is. Jammer dan. Ik vond 'het onbepaalde' veel leuker klinken dan 'energeia'. Maar ja, de moderne tijd he...
Jac, maar afijn, ik begrijp dat je graag een ernstig en goed beredeneerd antwoord wilt hebben (wat zinloos is, want jij luistert naar geen andere reden dan die van je eigen geest, maar goed, daar gaan we, tegen beter weten in).
Als alles energeia is (voor alle fysieke dingen zal dat wel het geval zijn: Einstein, die wel begreep dat je je begrippen precies moet weergeven, heeft dit onder formule gebracht. Maar wat is de energie van de volgende gedachte: "Alle mensen die zich aan een keus onttrekken zijn ter kwade trouw". Volgens mij is energie een strikt fysisch begrip. Als het 'alles' zou verklaren, waarom kun je het dan niet gebruiken om kwantum en relativiteit aan elkaar te knopen? Waarom is energie dan niet voldoende om een theorie van alles te fabriceren? Waarom zoeken fysici dan nog steeds naar een theorie die het verband tussen alles moet verklaren? Ze kunnen dan toch gewoon zeggen 'alles is energie, daar kun je verder alles uit afleiden'.
Nee, volgens mij heb je ook wat orde nodig en wellicht nog wat andere ingrediënten om een werkelijkheid te bouwen. De presocraten konden leven met een arche (een oerkracht of het onbepaalde), maar ik denk dat de fysica inmiddels te ver gevorderd is om 'alles' te herleiden tot een soort 'geheimzinnige kracht'.
Beste Jan Auke.
Ik hoorde van iemand dat JanD was genoemd in verband met “holisme”. Ik las jouw schrijven van 24 januari 2025 om 09:30
Het verbaast mij zeer, dat je aan R.V. schrijft: “Zo op het oog zie ik echter geen verschil tussen jouw reclamecampagne voor 'samenhang, samenhang, samenhang' en het holisme van JanD.”
Alsof er een “holisme van JanD” is.
Holisme is een samentrekking van “holon” en “isme”.
Het “isme” duidt op een systeem van denken, een filosofische stroming of een bepaalde doctrine.: het “IS” als een sprookje, verhaal, theorie of een epistel. (niet echt dus volgens mij)
Bij het woord “Holisme” gaat het om het “Holon”. Ik laat het “isme” van het samengestelde woord graag aan de filosofen over. Ik richt me hier op het holon als woord en als begrip.
Het holon, komt van het Griekse woord 'holos', dat 'geheel' betekent. Het is dus etymologisch verbonden met woorden zoals: "heel", “heelheid”. Qua begrip mag er van een “heelheid” natuurlijk geen deel ontbreken. Het mag dus niet gekwetst of beschadigd zijn: ontheiligd. Het is niet “deelbaar” zoals de woorden “individue” en “atoom” en er is een sterke associatie met woorden als Heiligheid en monade(Leibnitz).
God kan worden opgevat als een holon in de zin dat het zowel het geheel van de schepping omvat als ook deel uitmaakt van de interacties binnen die schepping. Dat is dan mijn gevoelsmatige insteek. Voor mij hoeft dat “isme” niet. Maar ik wijs je gezien jouw belangstelling op de
Stanford Encyclopedia of Philosophy : op de zoekterm holism 170 documenten ! Toch wat anders dan de “samenhang, samenhang, samenhang”van R.V.
Een voorbeeld, het artikel “Holism and Nonseparability in Physics” met
Metaphysical Holism, Property/Relational Holism, Holism and Nonseparability in Classical Physics, Ontological Holism in Quantum Mechanics,
En dit lijkt me ook erg leuk: The Aharonov-Bohm Effect and Field Holonomies, de Quantum Field Theory en String Theory .
Als je het leuk vindt kunnen we over het holon (=de eenheid) van het heelal, volgens de fysica van Newton, wat compareren.
Groet van JanD
Jan-Auke,
Uit jouw reactie krijg ik de indruk dat bij jou wellicht het idee leeft dat men in staat moet zijn om met de zijnsgrond de hele wereld te kunnen beschrijven en verklaren. De vragen die je stelt wijzen daarop. Maar dat is een misvatting; ook als de zijnsgrond een persoonlijke God zou zijn blijft onze beschrijving en verklaring van de werkelijkheid, voor zover die mogelijk is, afhankelijk van onze kennis die wij over de werkelijkheid kunnen verwerven. Naast energie zijn, zoals je zegt, inderdaad wetten, symmetrieën en interacties nodig om het gedrag van de natuur te beschrijven. Maar dat ontken ik geenszins door te stellen dat energie de basis is zonder welke structuren en orde zich niet zouden kunnen manifesteren. Als energie inderdaad fundamenteel is dan is het logisch dat energie op zichzelf niet de complexe werkelijkheid verklaart, maar dat maakt het niet minder belangrijk als kandidaat voor de zijnsgrond.
Als energie de zijnsgrond is wil dat immers nog niet zeggen dat daarmee de wetten en interacties die bepalen hoe energie werkt op verschillende niveaus automatisch begrepen worden . Daar is veel studie voor nodig en het blijft de vraag of de werkelijkheid ooit geheel begrepen kan worden. Dit zegt echter niets over de fundamentele status van energie zelf, maar eerder iets over onze incomplete kennis van de details. Ik blijf van mening dat fysische energie een fundamentele eigenschap van de werkelijkheid lijkt te zijn zonder welke niets kan bestaan of gebeuren. En ik begrijp niet goed waarom jij als naturalist niet kunt aanvaarden dat energie juist vanwege dit onmiskenbare feit daarom vooralsnog een acceptabele kandidaat is voor de zijnsgrond. Of wijs je dit idee af omdat daarmee moet worden toegegeven dat het zoeken naar een bovennatuurlijke kracht overbodig wordt als wij aannemen dat er zonder energie niets zou bestaan of gebeuren? Als dat het geval is kun je je dan met recht naturalist noemen?
vr. gr.,
Jac
JanD, ik heb jou en RV op achterbakse wijze tegen elkaar uitgespeeld :). RV heeft meerdere malen geschreven dat hij afkerig is van het 'holisme'. In mijn ogen echter propageert hij zelf een vorm van holisme: 'samenhang, samenhang, samenhang.' Ik kan dat niet rijmen. -Meer dan dit echter is er ook niet aan de hand. Dank je wel voor de uitleg in ieder geval.
Jac, Energeia is een klassiek begrip, gemunt door Aristoteles: hij duidt er het verschil mee aan tussen potentie (mogelijkheid: het eikeltje) en daadwerkelijkheid (de boom die je ziet groeien). De Energeia is weer gebonden aan een 'telos', een doel. Je moet Energeia in deze zin dus niet zien als een oerbron, maar als een fase in een dynamisch geheel van worden en zijn.
Blijft over de fysische notie van energie: wel, die kan alleen uitgedrukt worden in getallen en berekeningen. Verder weten fysici niet zoveel te melden over energie: het is niet veel meer dan een eenheid die oorspronkelijk verklaart hoeveel arbeid er kan worden verricht. Energie is dus zoiets als 'paardekracht' (tegenwoordig: Joule). Wel, ik kan me niet voorstellen dat iemand blij wordt van het idee dat de werkelijkheid uit paardekrachten (joules/arbeid) bestaat.
Maar als het jou past, wel, dan past het je: vrijheid blijheid, nietwaar.
Ik ben niet geïnteresseerd in metafysica om de metafsyica: het gaat mij vooral om de plaats van de mens in het geheel. Oerbronnen, oerkrachten, arche's, alomvattende beginselen,- ze zeggen me op zich niet zo veel. Het zoeken naar een arxe of allesoverkoepelend beginsel maakt, eerlijk gezegd, ook een tamelijk gedateerde indruk op me: meer iets voor Grieken van duizenden jaren geleden. Maar ik kan me vergissen, zulke dingen zijn bovendien onderhevig aan mode.
Jan Auke
Jij en R.V. blijven hangen in het “ismen” van het holisme, de rationalisaties over het holon. De 'Samenhang, samenhang, samenhang’ die R.V. benadrukt, is niet zoals jij stelt een vorm van holisme tenzij je het holon reductionistisch begrijpt. Jou ontgaat je de essentie.
Het rationele holisme ziet samenhang tussen delen als een objectief waarneembaar systeem, terwijl de ervaring van een holon gaat over het direct beleven van een mystieke heelheid die als heilig wordt ervaren. Het eerste is een filosofisch concept, het tweede een spirituele ervaring van volmaaktheid die vroeger werd toegeschreven aan goden en nu in new age terugkeert.
Met vriendelijke groet.
p.s. foei om achterbaks te zijn, iemand heeft me uitgelegd dat je toch niet slecht bent. Dat komt omdat ik te vaak letterlijk lees zonder de connotatie aan te voelden. :-) Sorry.
JanD, ja, je hebt helemaal gelijk: dat verschil heb ik inderdaad niet begrepen. (MIsschien bedoelde RV dat ook wel toen hij het had over 'een monistisch holisme'). Ik zal het niet meer over één kam scheren vanaf nu. ZIe je, dat is toch wel het grote voordeel van nauwkeurige beschrijvingen en goede definities. Zonder die 'denkgereedschappen' ga je al te snel je eigen ideeën projecteren op die van een ander. Bij Holisme denk ik inderdaad aan 'netwerken' a la Quine.
Haha, ik weet wel wie jou heeft uitgelegd dat ik niet slecht ben ;) Maar uit het rapport van die persoon kun je niet afleiden dat ik niet echt slecht ben, toch: de mens die wij beiden bedoelen zal nooit iets slechts denken van een ander, wat impliceert dat het zelf vermoedelijk een zeer goed mens is. (Maar ik geloof ook niet dat mijn leerlingen mij slecht vinden, hoor: ze beoordelen me dagelijks en hebben me nog niet met de dood bedreigd :)
Beste Jan Auke
Quine's netwerk kende ik niet, het parelnet van Indra, de koning der goden in het hindoeïsme wel. Dat geeft een prachtige symboliek om de contradictie van eenheid en veelheid inzichtelijk te maken.
Ik heb onmiddellijk met de kunstmatige intelligentie dat met elkaar vergeleken. Het resultaat:
A.I. :
Indra’s parelnetwerk biedt een fascinerend contrast met Quine's netwerk:
1. Indra's Net:
• Oneindig net met lichtende parels op elk knooppunt
• Elke parel weerspiegelt alle andere parels
• Volledige wederzijdse doordringing/interpenetratie
• Metafysische/spirituele werkelijkheid
• Holistische eenheid én veelheid tegelijk
2. Quine's Web:
• Epistemologisch netwerk van betekenissen/overtuigingen
• Onderlinge afhankelijkheid via logische/empirische relaties
• Pragmatisch/naturalistisch
• Geen transcendente dimensie
• Focus op kennis/taal, niet op "zijn"
3. Cruciale verschillen:
• Indra: ontologisch vs Quine: epistemologisch
• Indra: mystiek/transcendent vs Quine: naturalistisch
• Indra: perfecte weerspiegeling vs Quine: feilbare verbindingen
• Indra: tijdloos/eeuwig vs Quine: historisch/veranderlijk
4. Interessante parallel:
Beide verwerpen een atomistische werkelijkheidsopvatting ten gunste van relationele/holistische visies.
Leuk hè, zo voorkom ik eindeloos geouwehoer en laat de AI het voor me zeggen.
Groet van JanD
Er is geen reden waarom de ene mens beter zou zijn dan de andere. In wezen zijn alle mensen gelijk wat potentiële goed- en slechtheid betreft. Je zou hoogstens kunnen zeggen dat de ene mens blijkbaar geen of minder reden (meer) heeft om de zogenaamde menselijke slechtheid te praktiseren....
Nog eens over de term "samenhang"
Het zal niemand ontgaan zijn dat ik het inmiddels gerenommeerde ontologisch structuralisme propageer. Ik verwijs de geïnteresseerde lezers van dit boeiend forum onder meer naar het boek "Every Thing Must Go" van de heren Ladyman en Ross. De kern van hun betoog is dat het afzonderlijke object niet bestaat en zelfs niet kan bestaan. Een onderscheid tussen enerzijds het object-als-zodanig en anderzijds zijn relationele attributen is weliswaar in taal zeer goed mogelijk maar verre van irrealistisch. Voorts denk ik dat de vroege Wittgenstein met zijn connectionisme ook veel zinnigs heeft te melden.
Samenhang, structuur, connectie, verband, op een basaal niveau synoniemen.
Waarom zouden we de wereld, de gehele werkelijkheid, opdelen in enerzijds objecten en anderzijds hun onderlinge samenhangen. Op ontologisch niveau is elk dualisme uiterst dubieus? Waarom zouden we niet gewoon "objecten" en "samenhangen" in elkaar schuiven? Objecten zijn dan een min of meer compacte verzameling van samenhangen.
Niets revolutionair. Filosofie denkt al vanouds in samenhangen. Maar zij heeft dit niet altijd strikt gedaan.
Wetenschap doet niets anders dan in samenhangen, structuren, te denken. Dit geldt zowel voor de natuurwetenschappen als wel voor de diverse menswetenschappen. Ook kunstwetenschappen denken in samenhangen. Elk kunstwerk bezit een interne samenhang, ook een minder geslaagde, en er is een externachtige samenhang tussen een individueel kunstwerk en sociale smaak. Vergelijk Bourdieu, een kunstsocioloog van enige allure.
Bij samenhang moet men niet meteen denken aan statische, synchrone samenhang. Er zijn zat dynamische, diachronische, veranderende samenhangen.
Waarneming is trouwens een mooi voorbeeld van samenhang. Lichtstralen afkomstig van een complex "object" treffen ons oog. Aldus is er sprake van een door een medium bemiddelde samenhang tussen een object en onze "subjectieve" geest met zijn eigenzinnige werkingen.
Het ontologisch structuralisme, dat hamert op het pluralisme, is als het ware een kruistocht tegen het simplisme. Elke mogelijke samenhang zal wel ergens bestaan, is het niet in ons universumpje dan wel ergens elders.
Trouwens, wat is wiskunde zonder structuren?
Een goede epistemologie moet vooral oog hebben voor ons creatief denken in verbanden.
Jan-Auke en RV,
De reden waarom jouw opvatting (RV) over de werkelijkheid als een geheel van samenhangen en relaties mij zo intrigeert is dat dit idee naadloos aansluit bij wat ik over energie denk.
Zonder dat energie in het spel is zijn er geen relaties en kan er niets gebeuren en anderzijds, zonder relaties en samenhangen is er geen energie te meten. Samenhang en energie lijken niet onafhankelijk van elkaar te kunnen bestaan, hetgeen suggereert dat ze mogelijk verschillende benamingen zijn van hetzelfde fenomeen. Is het meten van energie immers niet hetzelfde als het meten van de sterkte van relaties? Doet fysica iets anders dan samenhangen meten? Zou fysische energie niet de "meetbare" kant kunnen zijn van wat we metafysisch als relaties kunnen beschouwen? Energie lijkt een relationeel fenomeen. Het heeft er alles van weg dat energie en relaties zo niet hetzelfde zijn dan toch grootheden zonder welke de werkelijkheid niet kan zijn zoals zij is, om niet te zeggen: niet kan bestaan. Aangezien samenhang niet zonder energie en energie niet zonder samenhang bestaat lijken ze hetzij in hun hoedanigheid als hetzelfde fenomeen, hetzij in hun samenhang vooralsnog in aanmerking te komen als de zijnsgrond van de werkelijkheid. Of Jan- Auke daar wel of niet blij mee is doet daar niets aan af. Overigens zouden wij mogen verwachten dat hij er als naturalist prima mee moet kunnen leven, totdat hij iets beters kan bedenken; je bent immers naturalist of je bent het niet.
vr. gr.,
Jac
RV, als jij het programma van Ladyman en Ross wilt verdedigen, dan heb je nog veel vragen te beantwoorden: zie https://ndpr.nd.edu/reviews/every-thing-must-go-metaphysics-naturalized/
Het boek is uitgegeven in 2007; het werk heeft destijds wel de nodige aandacht getrokken, maar het heeft geen school gemaakt: ken jij een filosoof die metafysica beoefent door louter en alleen te spreken in formules en structuren? Of die zich strikt houdt aan het closure principle van Ladyman en Ross?
Voorts heb ik nog een vraag: wat is het connectionisme van Wittgenstein?
Twee stellingen
De eerste twee hoofdstellingen uit de Tractatus van Wittgenstein luiden:
-De wereld is alles, wat het geval is.
- Wat het geval is, het feit, is het bestaan van connecties.
Zouden er ook geen connecties tussen connecties bestaan?
Over dat zogeheten logisch atomisme van Wittgenstein, dat je mijns inziens beter ontologisch atomisme kunt noemen, heb ik zo mijn twijfels. Maar dit terzijde.
Er zijn meer ontologische structuralisten dan Ladyman en Ross.
Elk stukje natuur is een soort puzzelstukje dat in enkele andere stukjes natuur past. Desnoods in een stukje natuur dat aan gene zijde van de Big Bang ligt. Feitelijke wonderen bestaan aldus niet. Daarentegen bestaat mentale verwondering wel.
Trouwens, logisch gesproken, stel dat er wonderen bestaan, dan wil dat nog niet zeggen dat een wonder per definitie een godswonder is. Een wonder zou nog altijd een puzzelstukje kunnen zijn dat totaal niet past maar er toch, o wonder boven wonder, is.
Jan- Auke,
Als wij de vraag waarom er iets is en niet niets kunnen beantwoorden dan kunnen wij ook de vraag naar de zijnsgrond beantwoorden. Ik meen te mogen betogen dat energie, zoals begrepen binnen de natuurwetenschappen, voorlopig als de zijnsgrond kan worden beschouwd, totdat er iets fundamentelers wordt ontdekt.
Welnu er is materie en dus bestaat er iets. Dit kan contingent zijn (het had anders kunnen zijn) of noodzakelijk (het moet zo zijn). Als er niets zou kunnen bestaan dan zou zich geen zijnsgrond aandienen. Hieruit volgt dat het onmogelijk is dat er ooit absoluut niets was of zou kunnen zijn. Er moet dus een zijnsgrond zijn: iets dat het bestaan van iets mogelijk maakt.
De zijnsgrond definieer ik als datgene zonder hetwelk er niets zou zijn of gebeuren. Dit concept roept de vraag op: wat maakt het bestaan van iets mogelijk? Het antwoord moet gezocht worden in datgene zonder hetwelk er absoluut niets kan bestaan of plaatsvinden. Aangezien wij niet weten dat er zonder wat fysici onder energie verstaan iets kan bestaan of gebeuren, mogen wij aannemen dat energie de meest fundamentele zijnsgrond is, totdat er iets fundamentelers wordt ontdekt.
Deze hypothese is falsifieerbaar: wanneer iets fundamenteler dan energie zou worden ontdekt, dient deze hypothese te worden herzien. Maar voorlopig lijkt energie een onmisbaar element in het verklaren van alles wat is en gebeurt.
Energie is een natuurwetenschappelijk concept maar lijkt als zodanig een eigentijds equivalent te bieden van klassieke metafysische begrippen als substantie (Spinoza), causa sui (Descartes) en potentia (Aristoteles).
Vooralsnog kunnen wij geen enkel fenomeen aanwijzen dat zonder energie bestaat of functioneert, wat erop lijkt te wijzen dat energie noodzakelijk bestaat.
Zolang wij niet weten dat er iets fundamentelers is mag energie dus, dunkt mij, als de zijnsgrond beschouwd worden. Deze hypothese is falsifieerbaar en staat open voor herziening.
Wat is in deze jouw mening als naturalist? Je hebt al gezegd dat het mij vrij staat om aan te nemen dat energie voorlopig als de zijnsgrond beschouwd mag worden, maar ik ben eigenlijk benieuwd waarom jij als naturalist energie niet vooralsnog als de zijnsgrond ziet.
Vr. gr.,
Jac
Een reactie posten