Het naturalisme is een filosofische stroming (het is geen wetenschappelijk model). De naturalist wil de werkelijkheid in kaart brengen en wel zo dat het 'verhaal' betrouwbaar is en -voor zover mogelijk- overeenstemt met de waarneming/ervaring.
De grondslag van alle kennis wordt gevormd door twee regels die al het menselijke gedachteverkeer regelen (en daarom abusievelijk worden opgevat als 'wetten' die altijd en overal gelden).
Deze twee regels hebben een duidelijke functie. Ze maken aan het brein duidelijk dat het lichaam een beperkte, binaire machine is en dat het verstand daar te allen tijde rekening mee moet houden.
Het lichaam is als een orkest: het bestaat uit veel leden die zich aan de partituur moeten houden (als het orkest tenminste optimaal wil presteren).
Samen spelen de leden van een orkest één muziekstuk: ze gaan niet meerdere stukken door elkaar spelen en ze gaan niet zwijgend op het toneel zitten (in ieder geval niet langer dan vier minuten en drieëndertig tellen).
Een lichaam kan, als het optimaal wil presteren, één handeling uitvoeren: dat is de actuele handeling (a). Als dit noodzakelijk is kan het de actuele handeling afwisselen met een nieuwe handeling (v). Maar meer dan deze 'sloten' (standen) heeft een optimaal handelend lichaam niet. Het is (a) of (v). Het handelende lichaam is een binaire machine.
De binaire regel is de grondslag van onze denkwijze. Het is ofwel het één ofwel het ander.
De binaire regel heeft een enorm krachtige -allesdoordringende- uitwerking op ons sociale leven. Alle mensen denken binair. Daarom krijgen we voortdurend aanvaringen. Jij hebt jouw wereldbeeld en daar past het wereldbeeld van de ander niet bij.
Jij vindt dat Israël hard om zich heen moet slaan, ik denk dat Israël zich moet matigen. Jij denkt dat de wereld onstoffelijk is, ik denk dat de wereld stoffelijk is. We bezien de wereld -dit is onze logische, aangeboren aard- met een ja óf nee bril: de wereld is stoffelijk of on-stoffelijk, de mens is goed of on-goed, rechtvaardig of on-rechtvaardig, schoon of on-schoon, vriend of on-vriend,- en zo kun je deze ja-of-nee lijst eindeloos uitbreiden.
We zijn in de praktijk ook erg teleurgesteld als de ander zich niet tot ons kamp bekeert. Niemand is in staat om zich los te maken van deze logische grondhouding.
Hoe verdraagzaam mensen zich ook voordoen of willen opstellen, zolang jouw hoofd een andere 'inrichting' heeft dan mijn hoofd stuiten we vroeg of laat op onoverbrugbare verschillen (je kunt meningsverschillen alleen oplossen door het belang van de verschillen te bagatelliseren- voor academici is dat ondoenlijk, want van hen verwachten we juist dat ze een unieke, goed doortimmerde visie smeden: uit de aard der zaak geen koppiger en onredelijker slag mensen dan het soort dat om den brode filosofieën/visies smeedt).
Alle mensen hebben van nature zo hun belangen. Als je op een drukke dag door de stad wandelt, dan zie je het ene gezicht na het andere voorbij komen (masker na masker). Achter al deze maskers schuilen hersenen met wensen en verlangens. Alle mensen hebben een wereldbeeld en wij zijn ieder het middelpunt in onze eigen wereld.
En al deze werelden hebben één en dezelfde logische/binaire vorm.
Kenmerken -een kenmerk is een eigenschap of predikaat die niet verder te ontleden is in fijnere eigenschappen- worden gebundeld tot denkbeelden. Denkbeelden, op hun beurt, worden ondergebracht in groepen. Wij hebben een geordende geest. Het brein heeft een natuurlijke afkeer van het absurde, van chaos.
De uiteindelijke integratie van denkbeelden en groepen in een groot inzichtelijk geheel is het opstellen van een verhaal 'rondom' je eigen persoon en bestaanswijze. Deze laatste cognitieve stap onderscheidt ons van AI en van dieren. Mensen kunnen hun gedachten bundelen in een 'doorleefd' verhaal. Voor machines en dieren is dit een stap die buiten de orde van hun bestaan valt. Voor ons is het verhaal een onmisbaar middel om de wereld te ordenen.
De cognitieve procedure, die begint met het onderscheiden van eigenschappen en eindigt met het opstellen van een uniek verhaal, zou niet mogelijk zijn zonder logische regels. Bij elke stap fungeren ze als twee strenge bewakers.
Bij het samenstellen van denkbeelden bepalen ze de binaire orde. De ene regel zegt: hoho, een denkbeeld mag niet meer dan één essentieel kenmerk hebben!; de andere regel zegt: hoho, een denkbeeld mag niet minder dan één essentieel kenmerk hebben! [1]
Bij het samenstellen van groepen bepalen ze de binaire orde. De ene regel zegt: hoho, een denkbeeld mag niet in meerdere groepen geplaatst worden; de andere regel zegt: hoho, een denkbeeld moet tenminste in één groep geplaatst worden.
Bij het opstellen van verhalen bepalen ze de binaire orde. De ene regel zegt: hoho, een verhaal mag niet meerdere 'lijnen' hebben; de andere regel zegt: hoho, een verhaal heeft tenminste één (doorgaande) lijn (in het verhaal dat je over je zelf vertelt mag je nooit zeggen dat je 'toen' zowel in Marokko als in Zweden was; ook mag je niet zeggen dat je 'toen' noch in Marokko noch niet in Marokko was.
Zo ordenen de logische regels je wereldbeeld. Je hele blik op de wereld is er door gevormd. De twee regels maken van je blik op de werkelijkheid een toneel dat voortreffelijk is ingericht voor een binair opererend lichaam. Want je lichaam kan onmogelijk twee optimale handelingen verrichten en het kan onmogelijk géén handeling verrichten (nooit is het lichaam zonder pose of houding).
In een logische, binaire voorstelling van de wereld kan een logisch, binair lichaam uitstekend uit de voeten. Wat is de natuur toch voorzienig! Wat is de natuur toch goedaardig! Is het niet geweldig dat de gehele werkelijkheid zo is ingericht dat een logisch/binair opererend lichaam er voortreffelijk in uit de voeten kan?
Het nadeel is echter dat wij in een logisch/binaire wereld wel ruzie met elkaar moeten maken. Want mijn wereldbeeld is niet te verenigen met jouw wereldbeeld. We maken dan ook voortdurend onderscheid tussen ik en jij, wij en zij, hunnie en hullie en wullie. Redelijkheid -redelijk denken- is dan ook geen oplossing voor de conflicten in de wereld. Integendeel. Het humanisme -het verlichtingshumanisme- zal de verlangde wereldvrede niet dichterbij brengen. Onmogelijk.
Hoe dan verder? Het enige alternatief is het religieuze humanisme/naturalisme. Als onze binaire denkwijze weinig anders is dan een evolutionair hulpmiddel, betekent dit dat de werkelijkheid rijker is dan wij kunnen bevroeden. Ze is dan hypercomplex en moet zelfs vol zijn van zin en betekenis. Een religieuze levenshouding is dan ook geen onbezonnen keus.
De enige manier om geschillen op te lossen is religieus van aard: het is, zoals Harry Frankfurt al suggereerde, de liefde. Alleen de liefde, de wil om de ander niet te beschadigen, kan mij er toe brengen om niet boos op hem te worden.
Religieus leven is dan ook het alternatief voor redelijk leven. Wie een religieuze levenshouding nastreeft -moeilijk!- ziet in dat liefde (agape) uiteindelijk het enige antwoord kan zijn op onze conflicten en geschillen.
Onze 'binaire wereld' kan alleen leefbaar zijn voor alle mensen, als we in staat zijn om door liefde over onze natuurlijke verschillen heen te stappen [2].
Het inzicht dat de logische regels slechts evolutionaire hulpmiddelen zijn en dat het 'logische' wereldbeeld een lokale, functionele weergave is van een hypercomplexe werkelijkheid, zou daarbij kunnen helpen- althans, op de dagen dat ik niet somber en enige hoop heb koester ik deze illusie.
------
[1] Aan mijn leerlingen leg ik het als volgt uit: stel je eens voor dat een enorm gebouw vloerbedekking nodig heeft. Dan moet de vloerbedekking zo gelegd worden dat ze zichzelf niet hier of daar overlapt en dat ze niet hier of daar ontbreekt. Je kunt het ook gemakkelijk weergeven met een lijn: de lijn mag niet splitsen en de lijn mag niet breken. Nog 'logischer' is het spoor: de rails mogen niet hier of daar ontbreken, want dan kan de trein niet verder; bij elke keus tussen twee sporen, moet er een wissel zijn, want de trein kan niet tegelijkertijd twee kanten uit. Wel, ingewikkelder is de neuro-cognitieve functie van de twee logische regels niet. Ze zorgen er voor dat we ons wereldbeeld zo inrichten dat de 'hypercomplexe werkelijkheid' kan functioneren als het toneel waarin het binaire lichaam gemakkelijk kan 'sporen'.
[2] Voor 'liefde' mag je ook lezen 'verdraagzaamheid', 'geduld', 'wijsheid', enz. Het gaat er om dat een religieuze levenshouding van je vraagt dat je 'ziet' dat de werkelijkheid méér is dan alleen een logische/binaire wereld. Prorails -de schikking van bovenleiding en rails- is niet voldoende om te begrijpen wat 'sporen' is (sporen is zoveel rijker: het wil zeggen dat mensen samen in een coupe zitten, dat ze een reisbestemming hebben (de een gaat op bezoek bij een zieke broer, de ander gaat matten bij Feyenoord, enz). Evenzo: de logisch/binaire inrichting van ons verstand en van de wereld is niet voldoende om te begrijpen wat 'existeren' is. We leven in een religieuze wereld en daar is 'liefde' een onmisbaar ingrediënt van.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten