(1) Wie vandaag -ongeveer 18 jaar later- door de geschriften van de Nieuwe Atheïsten bladert kan af en toe een glimlach niet onderdrukken. Of hij schudt onwillekeurig het hoofd.
Ze wisten zich niet te verzetten tegen de neiging van iedere mens om schoon schip te maken en de wereld te verdelen -heerlijk overzichtelijk- in helden en schurken.
Zo meende Harris dat religieuze tolerantie (=mensen moeten elkaar religie respecteren) een 'kracht is die ons naar de afgrond drijft. Sommige opvattingen zijn zo gevaarlijk, dat het zelfs ethisch gerechtvaardigd zou kunnen zijn om mensen vanwege hun geloof daarin ter dood te brengen.'
Dawkins schreef: "Een geopenbaard geloof is (...) levensgevaarlijk flauwekul. Gevaarlijk omdat mensen er een onwrikbaar vertrouwen aan ontlenen in hun eigen gelijk. (...) [Het geloof] is extreem gevaarlijk om dat we ons allemaal hebben laten overtuigen tot een bizar soort van respect, waardoor religie wordt afgeschermd tegen alle gebruikelijke vormen van kritiek."
Je kunt van deze teksten zeggen wat je wilt, maar ze hebben een bepaalde kwaliteit: ze zijn meeslepend. Dawkins wist veel mensen te winnen voor zijn ideeën. Zijn boodschap was dan ook duidelijk en weinig genuanceerd: gelovige=schurk, atheist=held.
Je vraagt je in gemoede af, wat is dat toch met ons mensen: waarom zijn wij vatbaar voor de boodschap van mensen die de wereld ruwweg verdelen in schurken en helden?
Je ziet deze neiging overal ter wereld, bij alle volkeren en toegepast op elk mogelijk onderscheid, kunstmatig en natuurlijk:
-immigrant=schurk, (hardwerkende) nederlander=held
-westerse religie=schurk, oosterse religie=held
-zwarte man=schurk, witte man=held
-wetenschap=held, religie=schurk
-natuur=held, wetenschap=schurk
-arier=held, jood=schurk
-mens=held, dier=schurk
-oekraine=held, rusland=schurk
-japanner=held, chinees-schurk,
-palestijn=held, israeliet=schurk,
-ik=held (want ik heb gelijk), jij=schurk (want jij hebt ongelijk)
-idealisme=held, realisme=schurk
-orde=held, warhoofd=schurk
(...en deze lijst kun je eindeloos uitbreiden).
(2) Waarom vervalt de mens zo graag in dit denkpatroon? Waarom laten zelfs hoogst verstandige mensen zich intellectueel omkopen door de meeslepende taal van volksmenners (zoals o.a. Dawkins, Comte, enz.)?
Ik meen dat mensen vatbaar zijn voor deze onjuiste wijze van denken omdat ze dan (tenminste) weten wat ze te doen staat. Logische patronen stellen ons in staat om de problemen "daadwerkelijk aan te pakken". Zijn de vraagstukken en oplossingen daarentegen verfijnd en complex, dan is het ook lastig om te bepalen welke maatregelen je moet nemen.
De mens is er op gebouwd om zich door doelgericht handelen te wapenen tegen gevaren. Als je een gevaarlijke hond ziet ga je niet nadenken, maar je handelt onmiddellijk en klimt in de hoogste boom. Onnozele halzen, die 'fenotypisch' niet adequaat kunnen handelen, verkeren voortdurend in gevaar.
De wereld verdelen in twee delen komt voort uit de tweeledige structuur van het handelen: een handeling kan wel of niet worden uitgevoerd. Een halve handeling uitvoeren -en het doel niet bereiken- staat gelijk aan niet handelen. Gecompliceerde kwesties kunnen echter nauwelijks door duidelijke en heldere maatregelen -adequate handelingen- worden opgelost.
De ingewikkelde maatschappelijke structuren geven de mens dan ook een onveilig gevoel. Het is alsof er een donkere schaduw valt over zijn belangrijkste wapen, namelijk de vaardigheid om lichamelijk te handelen.
De gedachte nu dat je de problemen eenvoudig kunt oplossen werkt bevrijdend. Alle moeilijkheden worden veroorzaakt door immigranten; de immigrant is (dus) een schurk: maar dan weet ik wat me te doen staat: we moeten de immigrant weren!
De eerste sensoren waarover levende dieren beschikten hadden een logische inrichting: ze vuurden wel of niet. De drempelwaarden van deze sensoren werden wel of niet overschreden. De eencellige diertjes 'wisten' dan ook goed hoe ze moesten 'handelen': bij het overschrijden van de drempelwaarde ging de motor -ééncellige diertjes hebben echt een complete motor: het is werkelijk fantastisch!- achteruit zodat het diertje een gevaar kon ontwijken; werd de drempelwaarde niet overschreden, dan bleef het diertje zich gewoon voortbewegen.
Deze tweewaardige structuur is mutatis mutandis kenmerkend voor alle organismen. Ze vormt de basis voor onze rationaliteit (onze ratio is dan ook duidelijk een extensie van het lichaam).
(3) Ieder kind kan je vertellen dat er aardige jongetjes zijn, gewone jongetjes, grappige jongetjes, stille jongetjes, saaie jongetjes en alles daartussen. Immigranten zullen dan ook wel te verdelen zijn in twaalf en meer rubrieken. De waarheid is zo ingewikkeld -moeten we dan alle immigranten onderwerpen aan een persoonlijkheidsonderzoek- en het kost zoveel tijd en geld om haar te achterhalen, dat het ondoenlijk is om haar recht te doen in de dagelijkse praktijk.
Het is duidelijker en beter om ze allemaal te weren. Ze zijn schurk en moeten het land uit.
Het is, bij nadere beschouwing, een enigszins ontnuchterend inzicht: niet religie, niet metafysica, maar onze 'zuivere' ratio, de logica -die door ons toch wordt beschouwd als de zuivere dienstmaagd van de waarheid- is een bron van kwaad.
Alle mensen zijn vatbaar voor haar verleiding. Alle mensen zijn sterk in de greep van de logica.
Vandaar dat je op alle fora -tot je verbazing- de wereld steeds opnieuw ziet verdeeld worden in helden en schurken, wij tegen de rest van de wereld; in mensen en onmensen.
5 opmerkingen:
Jan Auke
De moralistische dualiteit komt voort uit 'eigen'belang.
Verder verwijs ik je naar mijn antwoord aan Leonardo over ethiek en moraal.
groetjes van JanD
Zwart-wit
Mijns inziens is niet de logica de grote boosdoener inzake het veelvuldig voorkomen van zwart-witdenken. Maar onze simplistische hartstochten zijn het kwaad. De ratio erkent dat de wereld complex is. En probeert contradicties te vermijden. Rationalisten onthouden zich van simplismes.
Zo rationeel waren die zogeheten nieuwe atheïsten dus niet. Hun tirades tegen islamitische geestesdrijvers waren soms wel aardig. Maar hun gehak op moderne christenen is nogal zielig. Vanwaar het irrationalisme van die nieuwe atheïsten? Wellicht zijn ze al met al slechte filosofen. Pseudodenkers zonder oog voor het metafysisch vraagstuk en voor de nood des mensens. En daarbij denkend dat elke gelovige heilig in het creationisme gelooft.
Goed, van mij mogen Dawkins en co hun zegjes doen. Vrijheid, blijheid. En tegenwoordig schort het nogal aan geestelijke vrijheid gezien de enge en enggeestige cancelcultuur. Zo werd onlangs de bekende rationalist Maarten Boudry gecanceld toen hij op de UvA iets wilde zeggen over de evolutie. Overigens werd hij niet gecanceld vanwege zijn evolutionisme maar vanwege zijn kritiek op onderbuiklinks. Maar ja, Barbertje moest bengelen.
Ik heb the Four Horsemen of the New Atheism nooit zo zien zitten. Ik heb Dawkins wel eens vergeleken met Alva, een iets minder gewelddadige manier om af te rekenen, maar principieel toch wel hetzelfde. Ik heb Dawkins en Dennet ooit in het openbaar zien twijfelen aan de verstandelijke vermogens van een Anglicaanse bisschop. Nogal aanmatigend zou ik zeggen. Beledigend ook.
Maar, waar ik ook niet van houd is mensen die zich een eigen geloof aanmeten. Die een God hebben die hen, en, vermoedelijk, hen alleen past. En ik houd ook niet van de Godsbewijzen die tegenwoordig weer erg in de mode zijn. Wat dat betreft ben ik zeer gesteld op de Paulinische traditie: geloven is de zekerheid van de dingen die je hoopt en het bewijs van de dingen die je niet ziet. Volgens mij is dat ook de reden dat God zich nog nooit aan ons vertoond heeft, hij weet dat we, met bewijzen geconfronteerd, in ongelovige Thomassen veranderen: of je gelooft in mij, en anders hoepel je maar op met je kleinmenselijke logica.
Maar, je bent wereldreiziger en ontdekker, Je hebt alle continenten tot in de uithoeken gezien. Je hebt heel veel vogels door je handen zien gaan, zwarte witte bonte noem maar op. Alle zwanen die je gezien hebt waren wit, niet één uitgezonderd, alle kraaien die je gezien hebt zwart of bijna zwart. Hoe groot is de kans dat je om de hoek van de rivier een zwarte zwaan ziet verschijnen, of omhoog kijkt en een witte kraai ziet vliegen? Eén op twee, kop of munt, ja of nee?
Wij denkende mensen lopen inmiddels zo’n 300.000 jaar op deze aardkloot rond, inmiddels (waren we) ontelbaar in getal, en nog nooit heeft God zich aan iemand aantoonbaar geopenbaard en zich aan ons voorgesteld als de alwetende en de alleskunner. En het Joodse wachten mag exemplarisch worden genoemd voor wat we mogen verwachten. Hoeveel kans is er dat we straks, een afslag links of rechts nemend, een intelligent wezen tegenkomen waarvoor we ons op de grond werpen, gelaat in het zand drukkend, omdat het onmogelijk is naar Hem (met hoofdletter) te kijken. En plotseling mogen de economieboeken in de kachel en de angst om de planeet te vernietigen op sterk water, want er is overvloed, van alles.
Hoe groot is die kans?
Wie het weet mag het zeggen
En verder resteert: als je een gelovige ontmoet, tolerantie en invoelbaarheid lijken me de juiste houding, niet dogmatisch om je heen slaan.
Jan-Auke,
Van mij aan Gemini:
Een gepromoveerde Nederlandse filosoof en overtuigde theïst schreef over de evolutiebioloog en schrijver Richard Dawkins: "Dawkins wist veel mensen te winnen voor zijn ideeën. Zijn boodschap was dan ook duidelijk en weinig genuanceerd: gelovige=schurk, atheist=held." Hij schreef ook: "Waarom laten zelfs hoogst verstandige mensen zich intellectueel omkopen door de meeslepende taal van volksmenners (zoals o.a. Dawkins, Comte, enz.)?"
Veel gelovigen wijzen de evolutietheorie af omdat zij die in strijd achten met het Bijbelse scheppingsverhaal waar zij stellig in geloven en wat zij gebruiken om het atheïsme te bestrijden.
Dawkins gaat daar als evolutiebioloog tegenin met argumenten die wetenschappelijk verantwoord zijn.
Ik herken Dawkins niet in deze citaten en vind deze laakbaar.
Kunt u hier iets over zeggen?
Van Gemini aan mij:
Dawkins en theïsme: complexe discussie
De citaten die je noemt schetsen een simplistisch beeld van Dawkins' positie ten opzichte van theïsme. In realiteit is zijn discours over religie genuanceerder dan de filosoof suggereert.
Dawkins bekritiseert inderdaad religie, met name in zijn boek "God Delusion". Hij stelt dat het idee van een goddelijke schepper onwaarschijnlijk is en dat religieus geloof vaak schadelijke gevolgen heeft. Echter, hij erkent ook dat religie een belangrijke rol speelt in het leven van veel mensen en biedt respect aan individuele geloven.
De beschuldiging dat Dawkins gelovigen als schurken afschildert is onterecht. Hij richt zijn kritiek op religieuze doctrines en praktijken die hij schadelijk acht, niet op individuen.
Het klopt dat sommige gelovigen de evolutietheorie afwijzen vanwege het scheppingsverhaal in de Bijbel. Dawkins gaat hier wetenschappelijk tegenin, maar erkent tegelijkertijd dat religieuze overtuigingen vaak diepgeworteld zijn en niet altijd vatbaar zijn voor rationele argumenten.
De filosoof maakt een terechte observatie: sommige mensen zijn gevoelig voor de "meegesleepende taal" van charismatische figuren, ongeacht hun ideologie. Dawkins is zelf een begenadigd spreker en auteur, wat wellicht bijdraagt aan de perceptie dat hij zijn boodschap te simplistisch presenteert.
De discussie over Dawkins en theïsme is complex en genuanceerd. Het is belangrijk om zijn argumenten in context te plaatsen en te erkennen dat religie een complexe rol speelt in de samenleving.
Samenvattend:
* Dawkins bekritiseert religie, maar biedt respect aan individuele geloven.
* Hij richt zijn kritiek op doctrines en praktijken, niet op personen.
* Wetenschap en religie kunnen tegengestelde standpunten innemen over de oorsprong van het universum.
* Dawkins' taalvaardigheid kan bijdragen aan de perceptie van simplificatie.
* De discussie over Dawkins en theïsme is complex en genuanceerd.
Ik wil daar nog het volgende aan toevoegen.
Mensen die anderen niet respecteren en daarbij niets ontziend geweld gebruiken zijn van alle tijden. Daartussen zaten en zitten nog steeds niet zelden mensen die beweren dat zij in naam van God opereren omdat dit een probaat middel van volksmenners is om gelovigen te ronselen. Wie niet beseft dat dit nu zelfs in de laatste Nederlandse verkiezingen een rol speelt is blind.
Je kunt beter, Jan-Auke, dit lijkt nergens op.
Aan Leonardo
Ja, het godsgeloof is onbewijsbaar. Het enige wat de gelovige mens rest en redt, is het fideïsme: ik geloof want tja, ik geloof nu eenmaal ... en ik hoop dat mijn geloof geen onzin is.
Zelf geloof ik niet. Maar ik gun anderen hun geloof. Zolang ze maar niet autoritair en niet agressief zijn. Dus zolang ze maar de seculiere staat erkennen.
Een reactie posten