De groenteboer had een allerbeminnelijkst dochtertje, dat ongelukkigerwijs ernstige hersenschade had. Zij was op haar kleine (roze) fietsje geschept door een automobilist. Niet voor niets heeft de wetgever de grens tussen wel en niet hard rijden bepaald op zestig kilometer per uur; wie harder rijdt op kleine wegen is een bruut die jacht maakt op andermans leven. De groenteboer, een geduldig man, wilde het meisje niet alleen in het aanpandige woonhuis laten. Ze was dan ook vaak in de winkel te vinden. Ze hielp haar vader met het sorteren van de groenten. "Ikke zooteeren, ikke zooteren!" Het meisje, Fientje, legde dan kleine tomaatjes bij kleine komkommers en grote komkommers bij grote grapefruits, en ze legde de meloenen op de vloer, want zware dingen mogen niet vallen. Haar vriendelijke vader verontschuldigde zich bij de klanten door -met een knipoog naar niemand in het bijzonder- de meloenen weer op te rapen en terug in het schap te leggen en de kommkommers weer bij de komkommers te leggen en de tomaten weer bij de tomaten. Zo werkten vader en dochter elkaar de hele dag tegen. Het dochtertje schiep wanorde, de vader schiep orde.
Vader werd nooit boos op Fien en Fien stoorde zich nooit aan vader, ook al deed hij haar werk vrijwel onmiddellijk teniet.
Fien was meestal niet consistent (rechtlijnig) in de wijze waarop ze groente en fruit 'zoteerde'. Ze legde soms de meloenen op de vloer, maar soms -niemand weet waarom- probeerde ze de grote zware meloenen op de toonbank te leggen. Omdat ze klein was lukte dat niet en moest ze de zware vrucht boven haar macht tillen. Even stond het broze meisje dan wankel op haar dunne beentjes -een jong denneboompje in de storm- alvorens door het gewicht van de meloen uit balans te raken en voor- of achterover te vallen. De meloen viel op de stenen vloer en de harde schil kraakte en brak open. Vader kon de orde niet altijd herstellen. Fien, in haar ijver, wist de groentenwinkel af en toe behoorlijk te ontredderen.
Het is filosofen eigen om je af te vragen wie de groentenwinkel op de juiste wijze ordent. Waarom zou de willekeurige orde die Fientje aanbrengt minder juist zijn dan de orde die vader aanbrengt. Het antwoord dat de onderzoeker, met zijn naturalistische wereldbeeld, op deze vraag geeft is niet zo verrassend. De ordening van de groenteboer is juist want deze stemt overeen met de wijze waarop de natuur alle 'dingen' -de deeltjes, de elementen, de organismen en de hemellichamen- ordent. Het is, volgens bevinding van de onderzoekers, de natuur zelf die onderscheidt maakt tussen dieren en planten en die al haar producten keurig rangschikt en sorteert. De werkelijkheid is als een apotheek en alles past in de juiste kasten, laden en vakjes.
Heel de wereld laat zich onderverdelen in 'natuurlijke soorten'.
De groenteboer legt daarom de groente bij de groente en het fruit bij het fruit; voorts legt hij de komkommers bij de komkommers, de knolselderij bij de knolselderij en de andijvie bij de andijvie. Fien daarentegen verstoort deze schikking door de meloen links en rechts in de winkel neer te leggen, de komkommers bij de tomaten te doen en de knolselderij bij de sinaasappelen.
Zou de vader van Fien geen groenteboer geweest zijn, maar 'elementen-boer', en aan zijn klanten de producten uit het periodieke systeem hebben verkocht, dan zou hij zuurstof bij zuurstof, ijzer bij ijzer, kwik bij kwik en einsteinium bij einsteinium hebben gelegd. Waarom zou hij de voorkeur geven aan deze schikking? Wel, omdat de natuur zelf ons deze orde aanbiedt, geen mens had daar een aandeel in.
Wie het geordende raamwerk van elementen beziet kan moeilijk de gedachte onderdrukken dat de wereld ontworpen is door een rationeel wezen, want de natuurlijke orde die wij aantreffen is té logisch om waar te zijn. Eigenlijk geldt dat voor het gehele natuurlijke systeem. Zelfs al zou de elementenboer dan een klein, aardig dochtertje als Fientje hebben, die het ijzer bij het einsteinium legt, het helium bij zuurstof, chloor bij zink, stikstof bij nobelium, curium bij ytrium, dan nog zou dat niets veranderen aan de interne structuur van de elementen. Ijzer zou nog steeds ijzer zijn, hét enige element met 26 protonen, en einsteinium zou nog steeds einstein zijn, het enige element met 99 protonen. De wijze waarop onderzoekers de elementen rangschikken zou door de handjes van Fientje verloren gaan, maar de orde van de elementen zal onveranderd blijven, hoeveel Fientjes in onze wereld ook werkzaam zijn om de rangschikking in de war te sturen.
11 opmerkingen:
De orde der dingen
Wat gaat er om in het hoofdje van Fientje? Waarom legt ze kleine rode tomaatjes naast grote groene komkommers? Laat ze zich leiden door een soort esthetiek? Of is ze van mening dat die tomaatjes beschermd moeten worden door hun grote groene broers? Of wat? Een relevant vraagstuk.
De werkelijkheid is geordend. Of zoals ik het liever formuleer: de werkelijkheid is samenhangend. En sommige A's hangen meer samen met B's dan met C's. Groentes hangen onderling meer samen dan een willekeurige groente samenhangt met fietsonderdelen. Al zal een kunstenaar wellicht streven naar onverwachte samenhangen. Een stilleven met drie groentes en vier fietsonderdelen is wellicht boeiender dan het zoveelste stilleven met drie groentes en vier oude soepkommetjes.
De werkelijkheid, een wemelende wirwar van vele diverse en vaak zeer diverse samenhangen. Waar komt al die samenhang vandaan? Uit de hoge hoed van een goddelijke goochelaar? Hokuspokuspas, ik wou dat er aarde en hemel was? Of zou de werkelijkheid per definitie al samenhangend zijn? En veelvormig? En oneindig?
Zelf ga ik toch voor een wereldbeeld waarin werkelijkheid en samenhang één zijn. Existentia coherentia est.
Naast de objectieve pool is er de subjectieve pool, te weten onze geest. Onze geest probeert samenhangend te denken. Maar dat wil niet zeggen dat onze theoretische samenhangen per definitie getrouwe afspiegelingen zijn van de buitenwereldse samenhangen. Onze geest is eigenzinnig en de buitenwereld is weerbarstig.
Voortdurend projecteren we onze theoretische samenhangen, onze wereldbeeldjes, op de wereld. Sommige wereldbeeldjes, zoals het algemene alledaagse verstand en de wetenschappelijke wereldbeeldjes, zijn globaal tamelijk juist. Wat betreft religieuze en pseudowetenschappelijke wereldbeeldjes is een stevig debat op zijn plaats.
Ook Fientje denkt tamelijk samenhangend. Maar haar mentale samenhangen zijn niet die van de groenteboer. Maar wel, op indirecte wijze, een beetje van haar goedwillende vader.
Jan-Auke,
[Wie het geordende raamwerk van elementen beziet kan moeilijk de gedachte onderdrukken dat de wereld ontworpen is door een rationeel wezen]
Je spreekt hier voor jezelf.
Als je ordening aantreft is er blijkbaar iets wat deze waarschijnlijk maakt. Daarbij denk ik dus niet aan een rationaal wezen want over de waarschijnlijkheid daarvan valt niets te zeggen.
Er zijn genoeg voorbeelden van spontane ordening om te onderzoeken of dat hier ook het geval is.
Een ongeordend verspreide verzameling van een aantal even grote kogels op de vlakke bodem van een doos zal zich spontaan ordenen als die doos schuin t.o.v. de zwaartekracht gehouden wordt.
De kogels zullen keurig netjes op een rij gaan liggen en als er genoeg zijn zullen ze regelmatig aaneengesloten rijen vormen of regelmatig gestapelde lagen daarvan. Als dat niet onmiddelijk gebeurt is een beetje schudden voldoende om dit voor elkaar te krijgen.
Kristalvorming, polymerisatie, chemische- en nucleaire reacties zijn bekende voorbeelden van spontane ordening en de lijst kan worden aangevuld met spontane vorming van sociale en politieke en muzikale structuren.
Nee, er is geen enkele reden om daar een rationeel wezen achter te zoeken wat verder onvindbaar is gebleken.
Zie ook On principles of emergent organization.
Samenvatting hiervan:
Na meer dan een eeuw van gezamenlijke inspanningen ontbeert de natuurkunde nog steeds de basisprincipes van spontane zelforganisatie. Om te begrijpen waarom, schetsen we eerst het probleem, schetsen we historische benaderingen en onderzoeken we de huidige stand van zaken van de fysica van zelforganisatie. Dit kadert de specifieke uitdagingen in die voortkomen uit wiskundige hardnekkigheid en de daaruit voortvloeiende behoefte aan computationele benaderingen, evenals de uitdagingen die voortkomen uit een chronisch onvermogen om structuur te definiëren. Vervolgens schetst een overzicht van twee moderne wiskundige formuleringen van organisaties – intrinsieke berekeningen en evolutie-operatoren – een manier om deze uitdagingen te overwinnen. Daarnaast laten we zien hoe intrinsieke berekenings- en evolutie-operatoren gecombineerd worden om een algemeen raamwerk te produceren dat de fysieke consistentie laat zien tussen opkomend gedrag en hun onderliggende fysica. Dit statistische mechanisme van opkomst biedt een theoretische basis voor datagestuurde benaderingen van organisaties die noodzakelijk zijn vanwege analytische hardnekkigheid. Alles bij elkaar genomen is het resultaat een constructief pad naar organisatieprincipes dat voortbouwt op de wiskundige identificatie van structuur
Vroeger dacht ik: chaos is orde die we nog niet begrijpen.
Tegenwoordig weet ik wel beter: orde is chaos waarvan we denken dat we het begrepen hebben.
Je zou het zo kunnen zeggen: Fientje had een schitterend ongeluk (VPRO/Keizer) nodig om de orde der dingen heel anders te kunnen zien dan thuis opgevoede geesten.
Geachte leonardo
Vroeger dacht en nu weet je hoe het zit met chaos en orde.
Prachtige gedachtes, dank je.
Is chaos de wanorde in de eindtijd?
Is die chaotische wanorde een nieuwe start?
Er is niets nieuws onder de zon.
Alles herhaalt zich eindeloos, zei Prediker.
groet van JanD
Bert en Jan Auke
Jan Auke: "Wie het geordende raamwerk van elementen beziet kan moeilijk de gedachte onderdrukken dat de wereld ontworpen is door een rationeel wezen".
De ordening hoeft niet ontstaan te zijn door een rationeel ontwerp. Het ligt meer voor de hand dat het is ontstaan door de cyclus van "trial and failure" and "trial and practice" and "tryal-and-error". Dus een soort evolutie waar bewustzijn en gedrag een hoger mentaal proces lijken te impliceren.
Hier wordt dus geen "scheppende" antropomorfe rationele god, maar een immanente panpsychische creativiteit veronderstelt.
Bert: "voorbeelden van spontane ordening" , "principles of emergent organization".
Citaat van Bert voorbeeldje van spontane ordering:
"De kogels zullen keurig netjes op een rij gaan liggen en als er genoeg zijn zullen ze regelmatig aaneengesloten rijen vormen of regelmatig gestapelde lagen daarvan. Als dat niet onmiddellijk gebeurt is een beetje schudden voldoende om dit voor elkaar te krijgen."
Deze ordening gaat uit van de veronderstelling dat de blinde natuurkundige wetten en wiskunde voorafgaan aan de effecten daarvan. De zwaartekracht en de wetten van Newton. En dan zelfs ook nog de hiermee in contrast staande [niet blind fysicalistisch maar]doelbewustheid van het schudden: "om dit voor elkaar te krijgen"
Bert: waar komen die fysische wetten vandaan? Hoe kan het dat een rationeel abstract niet stoffelijke notie er eerder is dan de stof die geordend wordt? Juist de ervaring in het leven leidt tot het gedrag van de natuur, dat ten onrechte begrepen wordt als wetten. Het ligt meer voor de hand dat er [zie hierboven bij Jan Auke] "immanente panpsychische creativiteit" is. Om in het jouw woorden te zeggen: de wetenschappelijke empirische cyclus: 1 Observatie, 2 Inductie, 3 Deductie, 4 Toetsing, 5 Evaluatie, 6 =1.
En dan nog het schudden: wie schut er? Wie is de "agent"? (zoals jij dat noemt), ik noem het actor, ik houd niet van politieagenten.
Mijn conclusie: Geen antropomorfe rationele god noch blinde fysica en wiskunde veroorzaken de orde in de ervaringswereld. Het mysterie van het leven laat zich niet be-grijp-en.
groetjes van JanD
JanD,
In mijn visie is er geen eindtijd. Het universum was en is en zal er zijn – in der eeuwigheid, zonder begin, zonder einde.
Het heelal zal, met enige regelmaat, opgeschud worden door lokale big bangs.
Chaos bestaat niet. Je zou rondom een big bang chaos verwachten, maar er is niemand om die big bang te beschrijven, laat staan metingen te verrichten. Zoals ook straks onze zon uitdooft, zonder dat er “sprake” zal zijn van chaos. Immers, er is niemand om die chaos over te leveren aan een volgende generatie.
Wat we waarnemen om ons heen is een redelijk georganiseerd universum (waarop zelfs computermodellen losgelaten worden) – voor zover wij dan kunnen zien. En wat we (menen te) zien in zwaartekrachtvelden van lichtjaren terug kan ook geen chaos genoemd worden, omdat het om ons heen orde en regelmaat teweeg heeft gebracht.
Jack Gold heeft het nog kleiner gemaakt: hij refereerde aan de uitroeiing van de dinosaurus als gevolg van de inslag van een meteoriet, waardoor de mens met zijn intelligentie de koning van de schepping werd, en noemde het a glorious accident.
JanD,
Het verschil tussen jouw verhalen en bijvoorbeeld RNA tailing machinery drives amyloidogenic phase transition is niet dat ze beide op het eerste gezicht onbegrijpelijk zijn door al het jargon.
Nee, in tegenstelling tot het eerste is het laatste een verslag van gedegen en baanbrekend onderzoek.
In mijn vorige post aan Jan-Auke verwees ik naar "On principles of emergent organization" maar zulke verwijzingen zijn blijkbaar aan jou niet besteed want dat heb je genegeerd. Je bent blijven steken in de doos met kogels.
Je hebt wel eens iets over wetenschappelijke resultaten gehoord maar je geeft de voorkeur aan esoterische literatuur en jouw onnavolgbare persoonlijke interpretaties daarvan.
Ik geef toe dat dit veel makkelijker is omdat jij die niet hoeft te onderbouwen met verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek.
Dat is precies de reden dat ik niet echt op jouw verhalen in kan gaan want ze leveren geen inzicht op waarop verder gebouwd kan worden.
Leonardo
Ik bedoel met "eindtijd" het einde van een cyclus.
Dus als de zon ondergaat bij de dag, wanneer het leven vertrekt uit het lichaam, de herfst in het jaar en de (maha)pralaya (Sanscriet voor ontbinding) in de hindoe tijdsrekening: die is vergelijkbaar met de tijd tussen de big crunch en de nieuwe big bang.
Ik bedoel met wanorde, de orde terwijl het ordenend bewustzijn zich teruggetrokken heeft. Te vergelijken met een zaadje van een bloem. Maar die draagt de nieuwe orde in de volgende cyclus. Of te begrijpen als een "ziel" (khandhas) die reïncarneert, of de variaties in de achtergrondstraling van de oerknal die aanleiding geven tot nieuwe sterrenstelsels.
Met chaos bedoel ik het niet-zijn of leegte zoals in de Griekse mythologie: Chaos (Oudgrieks: xάος, leegte) Die je dus kan begrijpen als een veld van alle mogelijkheden die niet in de tijd zijn gemanifesteerd.
Het waarnemend bewustzijn is veel omvattender dan het menselijk dag- of droom- bewustzijn.
Met vriendelijke groet van JanD
p.s. we zijn het toch wel aardig eens.
JanD,
Ik weet niet of jij het aardig met me eens bent, dat blijkt niet direct uit je antwoord. Als je al niet over andere dingen spreekt, dan in ieder geval niet in een zelfde taal.
Of ik het met jou eens ben? Hm …
Wat je zegt kan ik niet zo goed volgen, ’t is allemaal nogal vaag, en jouw manier van kijken/observeren is niet mijn manier. Ik geloof dat wij de basis al niet gemeenschappelijk hebben, dus hoe zou dat met de gevolgtrekkingen moeten gaan?
Jan-Auke,
De Duitse Professor Jehle verweet Richard Feynman dat Amerikanen altijd keken of iets ergens bruikbaar voor was. In dit geval Dirac. Nadat Feynman bewezen had dat op basis van Dirac's idee iets nieuws aangetoond kon worden draaide hij als een blad aan een boom om: "Jullie Amerikanen, altijd maar kijken of iets ergens bruikbaar voor is! Dat is een manier om nieuwe dingen te ontdekken."
Zie Feynman vs Jehle.
Zo is het maar net.
Jan Auke,
Misschien wel een aardige voetnoot / nuancering bij deze post: een artikel in NRC:
orde creëert een opgeruimde schijnveiligheid
Een reactie posten