De werkelijkheid gesloten (2.0)

[Ik heb de tekst gisteren nog wat verbeterd (versie 1.5); vanmorgen heb ik er twee noten aan toegevoegd (versie 2.0)]

(1) Mensen die hun geloof verdedigen met de opmerking dat 'wetenschap ook maar een verhaal is' diskwalificeren zichzelf als serieuze gesprekspartner.

Ze verraden met hun opmerking dat ze niet grondig hebben overdacht hoe religie en wetenschap zich mogelijkerwijs tot elkaar kunnen verhouden, of, erger, ze hebben deze kwestie eigenlijk niet helder begrepen.

Waarom is het naturalisme de levensbeschouwing die voorrang heeft op elke andere levensbeschouwing? 

Wel, omdat ze gegrondvest is op de beste wetenschappelijke inzichten, dat wil zeggen op theorieën die (door en door) betrouwbaar zijn. Wie zulke theorieën wil diskwalificeren moet bijvoorbeeld laten zien dat er in de oudste aardlagen al beenderen van zoogdieren te vinden zijn [evolutie] of dat je van een deeltje wel het momentum (=massa . snelheid) én de plaats kunt bepalen [kwantum] of dat een deeltje sneller kan reizen dan het licht [relativiteit].

Echter, dat het naturalisme zeer trouw is aan de wetenschappelijke praktijk bepaalt niet haar kracht. Wat haar werkelijk sterk maakt is dat 'het naturalisme' een gesloten wereldbeeld is. 

Het is de combinatie van deze twee zaken, namelijk dat het de levensbeschouwing is die recht doet aan betrouwbaar onderzoek én dat ze een gesloten verhaal vertelt, die maakt dat het onmogelijk is om zomaar een willekeurige tweede (of derde) levensbeschouwing voor waar te houden.

(2) Wat wil het zeggen dat de werkelijkheid gesloten is? Wel, simpel, dat slechts één verhaal over de werkelijkheid wáár kan zijn. 

Een verhaal over de werkelijkheid is een 'groot (overkoepelend) verhaal'. Vanzelfsprekend bestaat dit verhaal uit deel-verhalen en deel-deel-verhalen, enz. Als de werkelijkheid gesloten is, dan volgend alle deel-verhalen de grote lijn. Ze bevestigen het gesloten karakter van het wetenschappelijk verhaal. 

Nooit kun je dus zeggen 'twee (drie, vier) verhalen' vertellen de geschiedenis van de werkelijkheid. Je mag -om maar wat te noemen- niet twee verschillende verhalen vertellen over de werkelijkheid, één verhaal waarin Caesar de Rubicon is overgestoken en Napoleon de slag bij Waterloo heeft verloren en een ander verhaal waarin Kuifje de Rubicon is overgestoken en heer Bommel de slag bij Waterloo heeft verloren.

De klinische mens, die redelijk is en de betekenis van de wetenschappelijke praktijk goed begrijpt, ziet goed in dat het gesloten karakter van de werkelijkheid lastig te ontkennen is. Immers, als je twee getuigenverslagen hebt, waarvan verslag alpha goed onderbouwd kan worden en verslag beta nauwelijks -of in ieder geval minder overtuigend-, dan is het dwaasheid om te zeggen dat beide verhalen juist zijn. Nee, de 'zaak' kan gesloten worden, want het meest waarschijnlijke verhaal is bekend.

Mocht een zaak open blijven staan, omdat er drie getuigenverslagen zijn, die elkaar tegenspreken en die elk schraal onderbouwd zijn, dan kun je de 'zaak' niet sluiten: want je veronderstelt dat de werkelijkheid zelf met één mond spreekt en niet met een gespleten tong op drie riemen.

(3) Het belang van formele logica is dat deze je in staat stelt om uit te rekenen of alle deel-verhalen en deel-deel verhalen enz, inderdaad één sluitend verhaal vertellen. Het is immers mogelijk dat de werkelijkheid, als we deze wetenschappelijk onderzoeken, uiteindelijk niet uit één gesloten verhaal blijkt te bestaan, maar dat ze uit een aantal theorieën bestaat die niet helemaal met elkaar rijmen. Als er zulke 'breuken' zijn, dan kan de logicus deze vinden.

Een 'gebroken' verhaal lijkt in grote lijnen lijkt te kloppen, maar de deelverhalen stemmen niet met elkaar overeen. Je spreekt dan van een anomalie.

Op dit ogenblik is de grote lijn van het natuurlijke verhaal wel bekend -van big bang tot big crunch-, maar onder de motorkap zijn nog de nodige anomaliën te vinden. Ook zijn er nog veel onopgeloste vragen. Omdat we echter (menen te) 'weten' dat de werkelijkheid zelf gesloten is, mogen we verwachten dat na (zeer) langdurig onderzoek alle plooien zullen zijn gladgestreken en alle deel-deel en deel-verhalen keurig bij elkaar passen en overeenstemmen met de 'grote lijnen'.

(4) Over de werkelijkheid kunnen we onmogelijk twee ware verhalen vertellen, dat is de portee van het inzicht dat de werkelijheid gesloten is. Soms echter heeft het er alle schijn van dat we wel twee ware verhalen over de werkelijkheid moeten vertellen! Als een dergelijke situatie zich voordoet, dan spreken we van een paradox. 

In de kwantummechanica is het -in theorie- mogelijk om twee verschillende ware verhalen te vertellen. Verhaal alpha is waar maar verhaal beta ook, terwijl alpha en beta ongelijk zijn aan elkaar.

In dat geval gebruiken we het gesloten karakter van de werkelijkheid als een criterium om de verhalen toe te wijzen aan verschillende werelden. We zeggen dan dat verhaal alpha in wereld alpha thuishoort en verhaal beta in wereld beta. 

We kunnen, met dit criterium, ook andere oplossingen zoeken voor paradoxen. Het oplossen van paradoxen is een liefhebberij van filosofen. 

Overigens geloven we ook dat het gesloten verhaal over de werkelijkheid geen leemten of gaten bevat. In je geschiedenisboeken tref je nooit een periode aan -laten we zeggen tussen 1902 en 1960- waarin er helemaal niets gebeurde en niets was. Absolute leegte, absoluut niks. En dat de aarde in 1960 weer uit het niets opdoemde en de geschiedenis na het 'niets' weer gewoon een aanvang nam. 

De lange, doorlopende lijn van de waarheid is continu. Als we op paradoxen en leemten stuiten, weten we dat de 'geslotenheid' van ons wereldbeeld in gevaar is (en als het wereldbeeld niet gesloten is, dan verliest het haar 'toverkracht': dan kan iedereen denken dat ook zijn verhaal over zwevende, bovennatuurlijke panda's juist is).

(5) Tenslotte, de kracht van logische godsbewijzen is dat je laat zien dat een bepaald verhaal over het bestaan van God 'gesloten' is. Wat je er niet mee kunt laten zien is dat je verhaal overeenstemt met het wetenschappelijke onderzoek van de werkelijkheid. (Dat kan misschien alleen als wetenschappers er in slagen om te laten zien dat godservaringen inderdaad 'bovennatuurlijk' van aard zijn.) [1]

(6) Vooralsnog is het naturalisme de beste levensbeschouwing die iemand kan 'geloven' (een beetje geloof is zelfs voor de naturalist onontkoombaar: een wereldbeeld is immers ruimer dan de som van alle goed onderbouwde wetenschappelijke theorieën): en eigenlijk is de hedendaagse, klinische -goed geschoolde- mens daarom wel verplicht om deze levensbeschouwing aan te hangen.[2]

-----------

[1] Als de premissen van een 'logisch godsbewijs' overeenstemmen met wetenschappelijk onderzoek, en dus 'in lijn zijn met het natuurlijke wereldbeeld', en als bovendien de conclusie 'God bestaat' volgens de logische rekening geen leemten (gaps) en verdubbelingen (gluts) bevat, dan moet dit bewijs worden gezien als een wáár (deel)-deel-verhaal van de werkelijkheid. Een dergelijk logisch bewijs bestaat echter niet: altijd valt er wel iets aan te merken op de premissen. (Zie bijvoorbeeld: Goldschmidt, Tyron, Ontological Arguments, Cambridge Elements)

[2] Een verhaal is dus geloofwaardig (geldig) als de lijn (a) niet onderbroken wordt (geen leemten of gaten heeft) en als de lijn (b) niet 'vorkt' (geen verdubbelingen heeft). Als je dit inziet, dan begrijp je misschien ook waarom de twee logische wetten onmisbaar zijn bij het vormen van onze gedachten en plannen. Want (p&niet-p) verbiedt leemten (tussen p en niet-p past niets) en niet(p&niet-p) verbiedt verdubbelingen (p is uitsluitend p en niet iets anders dan p)./Wel, kijk eens naar je eigen levensloop: is die logisch? Is er na je geboorte een periode in je leven geweest dat je helemaal afwezig was: dat je lichaam niet bestond en jij niet bestond? Vermoedelijk niet. Is er na je geboorte een periode geweest dat je letterlijk op twee plaatsen was en even als twee personen -beiden van vlees en bloed- door het leven ging? Vermoedelijk niet.