Ik heb het boek van Kastrup jaren geleden al eens gelezen. Het werk is inmiddels bijna tien jaar oud. Kastrup verdedigt het idealisme. Omdat Kastrup naar aanleiding van de vertaling de nodige aandacht krijgt in de kranten heb ik het boek herlezen. Tot mijn schande moet ik bekennen dat ik eigenlijk vergeten ben hoe het betoog van Kastrup is opgezet. Het enige wat ik me herinner is dat ik een afkeer had van de ronkende titel die hij zijn werk heeft gegeven- en die afkeer heb ik nog steeds.
Kastrup is het soort filosoof dat een ingeving heeft gehad, deze ingeving verder is gaan uitwerken en het hieruit voortgekomen wereldbeeld in de loop der tijd is gaan beschouwen als de oplossing voor alle problemen. Enige bescheidenheid is hem vreemd. Ach, op zich is dat geen schande. Het is het gevolg van een onschuldig verschijnsel, namelijk 'begeestering'.
Het betoog van Kastrup is echter niet opzienbarend. Ook is zijn betoog niet zo mooi en verfijnd als dat van de 'saaie' Engelse professoren. Hij heeft soms iets te weinig aandacht voor details en zijpaden (maar dat mag niet tegen hem tellen: dit is een populair wetenschappelijk werk). Hij stelt vast dat het 'materialisme' niet heeft kunnen verklaren wat bewustzijn is. Het bewustzijn -de mogelijkheid om dingen te ervaren- kan echter wel verklaren wat 'materie' is! (Uitroepteken, want deze 'umwertung' zet de wereld -volgens Kastrup- op zijn kop: ach, lijkt hij te denken, konden jullie je maar vinden in deze simpele omkering, hoe anders zou dan de kwaliteit van je bestaan zijn.)
Ik vraag me echter af of dat zo is. Het is vanzelfsprekend waar dat bewustzijn lastig te herleiden is tot 'spul'. Philip Goff heeft daar bijvoorbeeld de lering uitgetrokken dat het panpsychisme de juiste opvatting is: de wereld bestaat uit twee onvervalste componenten, namelijk geest en stof. Goff is een reductionist en dualist. Kastrup is echter een reductionist en een monist.
De gedachte dat de grondstof van de wereld 'geest' is werd al verdedigd door de klassieke filosofen. Vanzelfsprekend, want je hebt niet zo veel keus. Plato's ideeënleer is niets minder dan een vorm van idealisme. Maar ook de opvatting van hedendaagse rationalisten, namelijk dat heel de werkelijkheid te reduceren is tot abstracte vormen en structuren -alles is wiskunde!- is een vorm van idealisme. Of denk aan fysici die menen dat 'informatie' de grondstof is van de werkelijkheid.
Je kunt de wereld, grosso modo, herleiden tot concreties (dingen, stof, spul, materiaal) of tot abstracties (geest, structuur, vorm, imformatie, ideeën): maar zulke verregaande vormen van reductionisme leiden uiteindelijk tot onoplosbare problemen. Aristoteles worstelde al met de vraag 'hoe past de vorm in de stof' (hylemorfisme). Of denk aan Descartes, die tevergeefs heeft gezocht naar een antwoord op de vraag hoe geest en stof zich tot elkaar verhouden. Het probleem is nog steeds actueel in de natuurkunde. Als je je afvraagt wat een puntdeeltje is, zoals een electron, dan heb je een lijstje met eigenschappen nodig, in wiskundige termen genoteerd (anstracties), en een deeltjesversneller om deze eigenschappen te meten (concreties).
Kastrup probeert in de laatste hoofdstukken zijn reductionisme aannemelijk te maken. Stof moet verdwijnen en plaats maken voor geest. Hij moet zich echter behelpen met een metafoor: de geest is water en de dingen -zoals het brein- zijn structuren in het water (kijk maar eens naar een waterkolk in een rivier: de kolk bestaat uit water, maar is toch, qua structuur, afgescheiden van de rivier.) Hij heeft vervolgens veel woorden nodig om deze metafoor verder uit te werken, met als resultaat dat de metafoor ingewikkelder wordt en eigenlijk niets meer verklaart. Ik geloof eerlijk gezegd niet dat Kastrup het probleem van de hylemorfist daarmee bevredigend heeft opgelost. A propos, Kastrup verontschuldigt zich voor het gebruik van de metafoor, maar, zo zegt hij, een idealist heeft geen andere keus, want het materialisme heeft onze woordenschat bepaald: we beschikken dus niet over een geschikte taal om over het idealisme te spreken.
Het is overigens de vraag of de wereld nog veel uitgesproken materialisten telt. Ik denk het niet. Naturalisten zijn er daarentegen in overvloed. Een naturalist kan goed leven met de gedachte dat de wereld vooralsnog mysterieus is en zelfs kan hij het verdragen dat de wereld misschien nooit helemaal zal kunnen worden beschreven door de mens. In de ogen van de naturalist is een reductie tot het idealisme dan ook prematuur. We weten eigenlijk niet zo goed wat stof is en we weten niet wat geest is en we weten -dus- niet hoe de twee zich tot elkaar verhouden. We zullen moeten afwachten wat toekomstig onderzoek ons leert.
Het boek van Kastrup is vlot geschreven, maar hij heeft wel sterk de neiging om de lezer te bewerken. Zo geeft hij mij op een gegeven ogenblik de raad om eens rustig na te denken over de ideeën in het boek: dan zal zijn 'waarheid' wel langzaam duidelijk worden (jaja). En de materialst, het arme schaap, wordt afgeschilderd als een domoor. Churchland en nog wat filosofen wordt verweten dat ze de oorzaak zijn van een 'ontologische kolderieke situatie'. Kastrup is mij iets teveel een autoverkoper die zijn wagens nogal hijgerig aanprijst.
(Mijn persoonlijke kritiek op het werk van Kastrup is dat hij vreselijk zijn best doet om zijn visie 'compleet' te maken en te laten zien dat alles klopt. Hij wordt, zoals de meeste filosofen en wetenschappers, sterk beheerst door de gedachte dat een juist wereldbeeld coherent is. Hij erkent dan ook maar één juiste visie -het idealisme- en alle andere wereldbeelden zijn onjuist. Maar het feit dat wij sterk logisch denken, althans dat zou ik aanvoeren, is juist beter te verklaren als je ziet dat de mens een geordend stoffelijk lichaam heeft zodat het brein, omwille van de samenwerking met het lichaam, zijn inzichten navenant moet ordenen. De werkelijkheid zelf is voor ons nogal lastig te doorgronden, ongeacht of we haar materialistisch, idealistisch of hylemorfistisch interpreteren: elk universeel wereldbeeld is rafelig.)
Het boek is pakweg driehonderd bladzijden groot en behoorlijk duur. Voor een stoffelijk exemplaar moeten 30 conceptuele euro's worden betaald. Bovendien is het lelijk vertaald. Het Nederlandse woordje geest wordt door de vertaler consequent 'mind' genoemd, wat bijvoorbeeld de volgende 'prachtige' volzin oplevert: 'mind en hersenen zijn een en hetzelfde'. Het stoffelijke papier is uitgegeven bij uitgeverij Samsara. Helaas is er geen e-book (een boek over het idealisme zou je eigenlijk niet als p-boek mogen uitgeven).
3 opmerkingen:
Je kunt reageren. Alsjeblieft wees zakelijk, schrijf geen complete boekwerken. (Nota bene: ik ontsla me zelf van de plicht om elke post te beantwoorden).
Klein commentaar
Het hier besproken boek van Goldschmidt over de varianten van het zogeheten ontologisch godsargument lijkt mij stukken interessanter dan het alsook hier besproken werk van Kastrup. Als Goldschmidt een soort Kant is, dan lijkt Kastrup op Swedenborg, de Geestesziener over wie Kant kritisch schreef.
We weten niet wat Stof is ... Zou het? Goed, we moeten af van het essentialisme. Het Wezen oftewel de Substantie van de Stof bestaat niet. Maar dat geldt ook voor het Wezen van de Geest. Achter de verschijnselen zit geen Wezen, geen Essentie, geen Substantie. De wereld is wezenloos. Kastrup lijkt me niet alleen een filosofisch idealist maar ook een extreem essentialist.
Kastrup is al met al een soort new ager.
Maar de waarde van Kastrups werk is dat je er scherpe kritiek op kunt leveren.
Wat het onderscheid is tussen materialisme en naturalisme, weet ik eigenlijk niet. "Materialisme" is een scheldwoord en "naturalisme" is moderner. Maar in wezen (sic!) is materialisme gelijk aan naturalisme.
Waarom zo'n hartstochtelijk verzet tegen het nuchtere, analytische naturalisme? Emotie, dunkt me. Op de één of andere wijze stoot het naturalisme af.
Maar het theïsme verwerpt toch ook het naturalisme? Nee, niet helemaal. Een theïst proclameert weliswaar de Goddelijke Geest maar ziet die geest, die God, als een instantie achter de schermen van de wellicht oneindige natuur. Moderne theïsten nemen de natuur zeer serieus.
Contemporary Materialism: Its Ontology and Epistemology
Gustavo E. Romero, Javier Pérez-Jara, Lino Camprubí
"This book provides an up-to-date revision of materialism’s central tenets, its main varieties, and the place of materialistic philosophy vis a vis scientific knowledge. Materialism has been the subject of extensive and rich controversies since Robert Boyle introduced the term for the first time in the 17th century. But what is materialism and what can it offer today? The term is usually defined as the worldview according to which everything real is material. Nevertheless, there is no philosophical consensus about whether the meaning of matter can be enlarged beyond the physical. As a consequence, materialism is often defined in stark exclusive and reductionist terms: whatever exists is either physical or ontologically reducible to it. This conception, if consistent, mutilates reality, excluding the ontological significance of political, economic, sociocultural, anthropological and psychological realities. Starting from a new history of materialism, the present book focuses on the central ontological and epistemological debates aroused by today’s leading materialist approaches, including some little known to an anglophone readership. The key concepts of matter, system, emergence, space and time, life, mind, and software are checked over and updated. Controversial issues such as the nature of mathematics and the place of reductionism are also discussed from different materialist approaches. As a result, materialism emerges as a powerful, indispensable scientifically-supported worldview with a surprising wealth of nuances and possibilities."
Een reactie posten