God begrijpt zichzelf niet

God wordt -zeker in de platoonse traditie van het christendom- beschouwd als een wezen dat ons begrip te boven gaat.

Wat wil dat echter zeggen?

Je hoort meestal zeggen dat God perfect is en dat we hem daarom niet kunnen begrijpen. 

Echter, zelfs de inzichten van Einstein -de schepper van een aantal perfecte natuurkundige theorieën- kunnen worden begrepen door andere natuurkundigen. De perfectie van de theorieën maakt ze niet onbegrijpelijk. God is vanzelfsprekend perfect, maar het is niet persé zo dat we God niet kunnen begrijpen omdat hij perfect is.

Stel je eens voor dat je een partij schaak speelt tegen een schaakmachine: de kans is dan groot dat je al binnen enkele zetten een belabberde stelling hebt. De machine is een 'perfecte' grootmeester. Desalniettemin overtreffen de zetten van de machine je begrip niet. Het verschil tussen de machine en jou is dat de machine de sterkste zetten vond en jij niet. Maar je begrijpt heel goed -in ieder geval achteraf als je de partij analyseert- wat de betekenis is van de zetten die de machine doet. 

Het punt is dat je heel goed begrijpt wat iemand doet -ook al is zhij uitzonderlijk goed in zijn metier- zolang zhij zich aan de regels houdt. Ik begrijp goed wat de perfecte voetballer doet, de perfecte muzikant, de perfecte damspeler, de perfecte politicus (alhoewel ik hun niveau niet kan evenaren).

Als je kijkt naar een spel waarvan je de regels niet kent dan begrijp je niet wat de spelers doen (psychologen maken hier regelmatig misbruik van, bijvoorbeeld door de regels van een kaartspel te veranderen als iemand een bepaalde kaart op tafel legt: vervolgens begrijpen de proefpersonen, die juist meenden dat ze grip op het 'vreemde' spel begonnen te krijgen, niet waarom hun bevindingen opeens niet meer kloppen). Je bent dan zelfs niet in staat om te zien of de spelers het spel perfect spelen.

Iemand is dus alleen onbegrijpelijk als hij een 'andere' logica gebruikt dan jij. Wie vreemde verbanden legt, onnavolgbare conclusies trekt en exotische logische regels gebruikt is onnavolgbaar. We zeggen dat personen die onze 'denkregels' schenden 'absurde' beweringen doen: het woord 'absurd' betekent dat een bepaalde uitleg, redenering of betoog voor ons 'absoluut onbegrijpelijk' is. 

Als God echter perfect is én rationeel (logisch), dan kán hij uit de aard der zaak niet onbegrijpelijk zijn! Wat hij zegt is dan misschien ingewikkeld, moeilijk, maar beslist niet 'absurd'. We kunnen in dat geval niet anders dan geloven dat God kwaadaardig is, want de schepping wordt vooral gekenmerkt door het (natuurlijke) kwaad. Het is immers logisch dat een kwaadaardig, rationeel wezen een kwaadaardige werkelijkheid schept; het is daarentegen niet logisch dat een goedaardig, rationeel wezen een kwaadaardige werkelijkheid schept.

Kortom, wie God beschouwt als een wezen dat perfect is én rationeel, is wel zo verstandig als hij zich afkeert van het geloof.

Ik ben er echter van overtuigd dat logisch denken géén perfectie is. Het is eerder een beperking. Logisch denken is niets anders dan een soort regelsysteem (besturingssysteem) voor wezens met lichamen.

Wie de klassieke beschrijving van God in gedachten neemt, volgens welke God Absoluut Zelfstandig is én 'eenvoudig', kan ook gemakkelijk beredeneren dat God niet perfect rationeel kán zijn. Want een 'eenvoudig' wezen is in alle omstandigheden niets anders dan zichzelf. God is goed, maar hij is ook niets anders dan zichzelf, dus is hij niet goed. Met andere woorden, God is wel en niet goed. Op een dergelijke manier kun je alle predikaten die hem toekomen -algoed, alwijs, almachtig- aanvaarden én ontkennen. God is, al met al, een onbegrijpelijk wezen dat slechts in tegenstellingen kan worden beschreven. Maar dan kán God geen perfect rationeel wezen zijn, want zou hij uitsluitend perfect logisch denken dan zou hij zichzelf niet kunnen begrijpen!

God moet een denkwijze hebben die hem in staat stelt om tegenstellingen te begrijpen en tegenstellingen te aanvaarden 'als de gewoonste zaak van de wereld' (dat wil zeggen, als je al op deze wijze over God wilt spreken).

Als we God opvatten als een Absoluut Zelfstandig (a sé) en eenvoudig wezen, dan is hij voor ons inderdaad onbegrijpelijk: we begrijpen dan eenvoudigweg de regels niet die zijn 'denkwijze' en 'handelswijze' kenmerken.