Verantwoord geloven

Het verstand is een prachtig instrument, maar het heeft zijn beperkingen. Zo slaagt het er niet in om ons te laten zien wat de zin van het bestaan is- en dat terwijl de zin van het bestaan toch de meest indringende vraag is die het verstand kan opwerpen. Het is eenvoudigweg bizar dat we onszelf aantreffen op een planeet ergens in een eindeloos universum. Waartoe dient deze immense kosmos (chaos) en welke rol moeten wij daarin spelen? We hebben geen flauwe notie.

Elk antwoord dat we op deze vraag kunnen geven schiet te kort. De nihilist kan niet met recht beweren dat ons bestaan géén zin heeft, want een dergelijke universele uitspraak kun je je menselijkerwijs niet veroorloven; anderzijds kan ook de meest begeesterde filosoof niet zeggen dat het bestaan wél zin heeft. Het prangende is dat ook de agnosticus niet kan zeggen dat we het nooit zullen weten. Voor alle mensen geldt dat we niet over voldoende inzicht en kennis beschikken om over de vraag wat de zin van het leven is een algemeen geldende uitspraak te doen.

Filosofen wagen zich dan ook niet aan algemeen geldende uitspraken als ze iets zeggen over de zin van het leven. Ze stellen zich tevreden met de opvatting dat het leven, zo lang het duurt, op een zinvolle manier kan worden besteed. Schrale troost. Overigens is het leven ook zinvol als je jezelf uitstekend vermaakt (je drinkt wat met je broeders, je steunt een voetbalclub, gaat driemaal per jaar op vakantie en bent dik tevreden met je werk), maar van een leven zo lichtzinnig en vluchtig hebben de meeste filosofen een afkeer.

Afhankelijk van de kracht waarmee de vraag naar de zin van het bestaan zich aan je opdringt, zul je moeten omzien naar een houding ten aanzien van het bestaan. Voor mij persoonlijk is het ontbreken van een antwoord een kwelling; ik verdraag de immense leegte van het heelal en de inherente gruwelijkheid van het leven -wie heeft bedacht dat levende wezens elkaar moeten doden en opeten- slecht. Ik ben van kindsbeen af aan in beslag genomen door deze kwestie. Je kunt mensen als ik vergelijken met kapitein Ahab, de man die als een dwaas achter Moby Dick aanjoeg. Het is zonde om je vast te bijten in de zoektocht naar 'de zin van het bestaan'. Wie verstandig is zorgt dat hij doet wat alle mensen graag doen: geniet van het eten, drinken en gezelschap waarmee de aarde ons heeft 'gezegend'. 

Toch denk ik dat het mogelijk is om iets naders te zeggen over de zin van het bestaan. Of, beter gezegd, ik denk dat het mogelijk is om een levenshouding te vinden die meer te bieden heeft dan slechts een filosofisch verantwoorde handwijzing voor het passeren van de tijd, terwijl je je niet hoeft over te geven aan een geloof dat niet te rijmen is met de zwaarte van het dagelijkse bestaan. Dit laatste is belangrijk want het is onmogelijk om iets te geloven dat niet strookt met je inzichten en het is onmogelijk om iets na te leven dat niet strookt met je aardse, menselijke bestaanswijze (hoe sterk je het ook gelooft, je kunt niet vliegen zonder hulpmiddelen en je kunt ziekten niet genezen met aangelengd water). 

Je levenhouding moet verantwoord zijn, je overtuigingen moeten voldoende grond hebben. Zomaar geloven in God of in enige andere religieuze constructie, omdat het aangeleerd én geruststellend is, is zinloos- een verstandig mens houdt dit zelfbedrog niet lang vol. Het traditionele geloof spreekt de mensen niet aan vooral omdat het niet geloofwaardig is. Je merkt niet dat God om de mens geeft; de wereld wordt niet minder gruwelijk van het geloof in God. Een gebed richt weinig uit. Waarom dan geloven in God?

De opdracht is om een verantwoord geloof te construeren, dat geloofwaardig is én de beperkingen van een kort bestaan tussen geboorte en dood overtreft.