Labatut, Het Blinde Licht

Het boek 'Het Blinde Licht' van de Chileense schrijver Benjamin Labatut bevat een aantal fascinerende portretten van wetenschappers. Hij veroorlooft zich bij het beschrijven van de levens en verdiensten van wetenschappers enige vrijheden, maar ondanks deze literaire aankleding zijn de portretten niet fictief. Labatut heeft zelfs de moeite niet genomen om de namen van de geleerden aan te passen. Schrödinger heet Schrödinger en Heisenberg heet Heisenberg. 

Het gaat hier in feite om een aantal in uiterst meeslepende stijl geschreven studies over de invloed die de wetenschap heeft op ons beeld van de wereld. De letterkundige aanpak van Labatut werkt uitstekend. De geleerden die dagboeken hebben bijgehouden of in vraaggesprekken verslag hebben gedaan van hun zieleroerselen worden door Labatut al denkend, lijdend en peinzend opgevoerd. De levens van andere geleerden, die hun innerlijk niet hebben toevertrouwd aan het papier, worden beschreven door de belangrijkste voorvallen in hun leven -voor zover de feiten dit toelaten- te dramatiseren. Wat Labatut feitelijk voor elkaar krijgt met zijn stilistische bekwaamheid is dat de portretten van historische figuren veranderen in verhalen. De uitgever prijst dit werk daarom terecht aan als 'fictie', ook al is hier sprake van 'factie' (zoals men dit, in navolging van Truman Capote, tegenwoordig noemt).

Het verhaal over de chemicus Fritz Haber wordt doorspekt met verslagen over de slagvelden, waar de soldaten worden overvallen door een groene, onheilspellende mist, die langzaam door de wind wordt voortgedreven in hun richting. Het is het gifgas dat door de chemicus Haber, een wonderkind, is ontwikkeld in opdracht van het opperbevel. Hij heeft zich koel en bekwaam gekweten van zijn taak. Het gifgas dat hij ontwikkelde was een verschrikkelijk wapen, zo gruwelijk, dat zelfs Hitler er geen gebruik van wilde maken. De vrouw van Haber verdroeg zijn werk niet en schoot zichzelf door de borst- met Habers eigen dienstwapen. Haber is echter niet alleen berucht, maar ook beroemd omdat hij heeft bedacht hoe je stikstof kunt winnen en op grote schaal kunstmest kunt produceren. Dankzij deze -niet te overschatten- uitvinding konden en kunnen miljoenen mensen worden gevoed. Eén en hetzelfde brein produceert een dodelijk gif én vergroot de vruchtbaarheid van de aarde.

De verhalen over de geleerden worden losjes met elkaar in verband gebracht. Zo sterft Karl Schwarzschild, de geleerde die de vergelijkingen van Einstein wist op te lossen -en zo als eerste achter het bestaan van zwarte gaten kwam- aan de gevolgen van gifgas: het ene genie (Haber) is schuldig aan de dood van het andere genie (Schwarzschild). Als Einstein het werk van Schwarzschild in handen krijgt is hij sprakeloos. Hij was zelf niet in staat om de berekeningen te maken. Prachtig weet Labatut de angst te schilderen die Schwarschild voelt als hij nadenkt over de betekenis van zijn berekeningen. Hij vindt zwarte gaten angstaanjagend. Wie in een zwart gat terecht komt zal ervaren dat de tijd wordt platgewalst: een zwart gat is een tunnel die een mens vermoedelijk waanzinnig maakt -gesteld dat je niet verpulverd wordt: boven je zie je de toekomst, beneden je zie je het verleden. Schwarschilds grootste angst was dat zwarte gaten de orde in het heelal fundamenteel verstoren. Hij had hier slapeloze nachten van en schrikdromen.

De andere verhalen zijn al even onvergetelijk. Voor wat betreft de verteltrant, met een grote voorliefde voor sinistere details, doen Labatuts verhalen mij enigszins denken aan het werk van John Gray,- met dit verschil dat de volzinnen van Labatut langer zijn en de vergelijkingen verder worden uitgesponnen. Labatut schrijft prachtig. Vermoedelijk werkt hij lang aan zijn zinnen, want ze ontvouwen zich zeer gelijkmatig over de bladzijden en laten zich gemakkelijk lezen en begrijpen, een effect dat je alleen krijgt als je je zinnen blijft polijsten.

De titel, Het Blinde Licht, stoorde mij enigszins: licht kan niet blind zijn. Het kan mensen wel verblinden, maar dat is iets anders. Met deze titel wil Labatut ons een onheilspellende boodschap meegeven: ons verstand is een licht dat onbegrijpelijke inzichten produceert. We verblijven in een wereld die we wel kunnen beheersen, dankzij het licht (Verlichting) van ons verstand, maar we hebben geen idee wat de vergelijkingen die ons macht verschaffen eigenlijk betekenen. We zijn blind voor ons eigen 'licht'.

Voor wat betreft de opzet is het boek nogal slordig of willekeurig. Bovendien valt het in twee delen uiteen: eerst een viertal losse verhalen, daarna een vierluik over de geleerden die de kwantummechanica hebben ontwikkeld. Maar de uitwerking is superb en de stilistische bekwaamheid van Labatut is groot. Je leest dit boek in één adem uit. Vanaf de eerste bladzijde af aan ben je geboeid. Een aanrader.

Labatut, B, Het Blinde Licht, boek & eboek.