De filosofie wordt langzaam ontmanteld door de psychologie en de natuurkunde. Duizenden goed opgeleide wetenschappers onderzoeken inmiddels de zaken die eens toebehoorden aan de filosofie, zoals het ontstaan van de 'wereld-en-alles', de werking van het verstand, de werking van de zintuigen, enz. De reactie van filosofen op dit onheil is er één van onmacht: als berooide akkerbouwers, van hun oorspronkelijke gronden verdreven, zwerven ze wat langs de wegen en aanvaarden -als was het genade- elk mogelijk werk.
Een aantal van hen, als eens de zigeuners op kermissen en dagmarkten, verhuurt zich als opiniezegger aan de dagbladen. Ze laten hun licht schijnen over uiteenlopende maatschappelijke kwesties. Vanzelfsprekend zijn hun opinies zo algemeen dat je er geen goede raad uit kunt afleiden. En trouwens, altijd zijn er twaalf of dertien andere filosofen die de gegeven opinie aanvechten, afzwakken en binnenstebuiten keren, zodat een luisteraar in het geheel niet weet wat er in de wereld speelt.
Andere filosofen, die geen onderdak hebben kunnen vinden bij de dagbladen en de omroepen en die niet mogen aanschuiven bij een praatprogramma, hebben hun heil gezocht in het 'doordenken' van de duizend-en-énige onderwerpen die je zoal aan de randen van de menselijke existentie kunt zien liggen:
Verlangen, vertrouwen, wandelen, duurloop, etiquette, fataliteit, fortuin, corona, sport, vriendelijkheid, domheid, onnozelheid, oorlog, geur, misdaad, vreemdheid (afwijkingen), succes, rassen, plezier, eenzaamheid, genegenheid, hoop, afzondering, disney, afscheid, gedichten, poezie, verandering, treurigheid, rouw, liegen, ouderdom, kleur, het menselijk lichaam, vissen (en waarom vissen geen dieren zijn), statistieken, ufo's en buitenaardse wezens, namen, zelfvertrouwen, vergeetachtigheid, genade, moord, heden en verleden, populisme, afstand (tussen mensen), dieren, verdwijningen, geld, breekbaarheid, magie, leiderschap, onsterfelijkheid, illusionisten, wonderen, tuinen en tuinieren, insecten, voetbal, stof (dust), autorijden, motorrijden, muziek, roem, schizofrenie, lang leven, ziekte, mode, kleding (jurken), sterven, sex, literatuur, geheugen, vertalingen, reizen, kosmopolitisme, vergeving, ontkenning.
En wie de moeite neemt om verder te zoeken in de voorraadkasten van de uitgevers zal deze lijst gemakkelijk kunnen uitbreiden.
Vanzelfsprekend vindt een enkele filosoof ook emplooi als uitlegger van het werk van oude beroemde filosofen. Voor de zoveelste keer maken zij de ideeënleer van Plato begrijpelijk 'voor jonge mensen met een mobiele telefoon' en wordt de betekenis van Socrates 'doordacht' in het licht van de coronacrisis. Of men herleidt de gehele filosofie tot het werk van de voorsocratici: Heidegger is een late navolger van Parmenides en Wittgenstein een late navolger van Democritus.
Ondertussen hebben echter de psychologen berekend dat het brein niet bedoeld is om na te denken over filosofische vraagstukken. Het is in evolutionair opzicht niet van belang dat de rouw wijsgerig wordt belicht. Het brein is geen denkmachine maar een orgaan dat boek houdt van de affecten in het lichaam. Het brein wil geen concepten ontleden of in fenomenologische verwondering naar de maan staren, maar het wil concepten en affecten gebruiken om het lichaam veilig langs obstakels en kuilen te leiden.
Uiteindelijk zal er voor filosofen steeds minder werk zijn. Maar dat geeft niets. Filosofen weten wel hoe ze zich moeten bezig houden. Als zometeen alles is gezegd over tuinieren, mode en wandelen, zullen ze zich richten op de filosofie van het achterwiel en de fenomenologie van het spinnenweb.
Voor wie dag en nacht verwonderd is zal geen onderwerp te min zijn om over te filosoferen. Laat dat maar over aan de filosoof, die wappert met de zwakste winden mee.
11 opmerkingen:
Leuk stukje, meneer Riemersma
Maar wellicht kan men als filosoof zich ook richten op een specialisme zoals:
- wetenschapsfilosofie en wetenschapsgeschiedenis
- geschiedstheorie; vergelijk Jona Lendering met zijn maandagse Moma (methode op maandag)
- literatuurwetenschappelijke theorieën; hoeveel lezergericht, hoeveel werkgericht?
- theologie en filosofie; altijd grappig
Maar inderdaad, filosofie als zijnde het construeren van hemelbestormende ontologieën is wel een beetje voorbij. En terecht.
Het schrijven van populistische filosofieboekjes, ach, misschien leuk voor leken die toch niet verder doordenken maar een gruwel voor serieuze filosofen.
Maar je kunt nog altijd meedoen met de provinciaalse Amerikaanse filosofie. Schud een meninkie uit je mouw over Rorty of Nussbaum, lardeer het met dat provinciaalse Amerikaanse jargon en ga de boer ermee op in de VS. Want denk niet dat de Amerikanen Europa afstruinen naar origineel filosofisch talent. Zelfs hun kennis van Heidegger is tweedehands.
Dagbladenfilosofie. Tja, de krant moet worden gevuld.
Beste JanR
Leuk je weer terug te zien na een tijdje weg te zijn geweest.
Jouw stukje klinkt wat depressief, voor een filosoof althans.
Het kan ook melancholie zijn.
Ik hoop dat het goed met je gaat.
De filosoof, letterlijk, heeft een begeerte naar wijsheid.
Maar jij bent geen echte filosoof meer.
Ik heb de indruk dat je die begeerte achter je hebt gelaten, zeggende:
"Als zometeen alles is gezegd over tuinieren, mode en wandelen, zullen ze zich richten op de filosofie van het achterwiel en de fenomenologie van het spinnenweb.
Voor wie dag en nacht verwonderd is zal geen onderwerp te min zijn om over te filosoferen."
Gefeliciteerd met de wijsheid.
Het slot is echt betoverend:
"Laat dat maar over aan de filosoof, die wappert met de zwakste winden mee."
Want in zwakte ligt kracht, en "de wind waait waarheen hij wil.in. Vanitas".
Jan-Auke,
De bron van alles is theologie en ook filosofie dient zich te onderwerpen aan deze hoogste uitdrukking van de wil van God. Theologie beschouw ik dan als de leer die alles met betrekking tot de herkomst en de reis naar de bestemming van de mens (en van alle levende wezens) alsook wat het betekent mens te zijn omvat, kortom het betreft genesis. Je moet je niet voor de gek laten houden door de waan van de dag. Fysica, kosmologie en veel van dit soort wetenschappen slaan de plank volledig mis, als je daar toch aan toegeeft ben je verloren. Het gaat niet om geld verdienen en dat is inderdaad wat al die zogenaamde filosofen doen.
Rv en Satyam & JanD (waarom heb ik toch eigenlijk altijd het gevoel dat ik jullie wel in een adem mag aanspreken :), het gaat uitstekend met mij- met name omdat het vandaag salaris-dag is- niet verkeerd :)
Bovenstaand stukje heb ik geschreven nadat ik met twee van mijn leerlingen de fondsen van bekende uitgevers heb ik doorgespit, uit aardigheid, om eens te kijken waar filosofen zich vandaag de dan zo al in verdiepen. (Princeton, New York Press, Bloomsburry, Oxford en Cambridge). We hebben daarom de grote klassieke onderwerpen moeten weglaten.
Voor wat betreft filosofie en verwondering: een filosoof moet verwonderd zijn, maar ook de distantie bewaren. Als jij -Richard- beweert dat theologie de belangrijkste wetenschap is, dan weet de filosoof dat daar, in onze wijde wereld, iemand tegenover staat die de fysica de belangrijkste wetenschap vindt. Kortom, de filosoof ziet hier noodzaak tot definiëren en redeneren. Hij mag nog geen 'partij' kiezen.
Geachte heer Riemersma
Laat ik nou net het gevoel hebben dat jij eigenlijk Richard, JanD en mij niet op één hoop mag gooien en dat als je toch per se mensen op één hoopje wil gooien, jij beter jou en mij op een hoopje kunt gooien. Daar schrik je een beetje van.:) Jij en ik lijken ondank vele verschillen meer op elkaar dan ons dikwijls lief is. Zelfs het plezier vanwege payday verbindt ons, al betreur ik dat er volgende week gedokt moet worden voor de hypotheek, al mag ik niet klagen want de hypotheek is niet hoog en de rente is relatief laag. Jawel, af en toe zijn er vervelende werkjes. Maar kom, worstel je janmoedig door de wrochtsels van de wichtjes en de knaapjes.
Mijns inziens heeft de filosofie nog steeds een belangrijke taak. En die taak is het opkomen en het verdedigen van het vrije denken. Dat denken wordt bedreigd. Niet alleen in Turkije en Hong Kong maar ook hier te lande. Jip en Janneke worden bedreigd door een cultuurbolsjewiste in de PvdA ergens bij jou in de buurt. Plaatjes van Zwarte Piet zijn verbannen uit bibliotheken. Een knechtje van Erdogan pleit in de Tweede Kamer tegen een verbod op plaatjes van één of andere profeet. En een tijdje geleden werd de beheerder van Kloptdatwel voor de rechter gedaagd omdat hij een recensie had geschreven over een complotgelovig boekje. En grote internetbedrijven censureren her en der. Rare tijden die me doen denken aan de zeventiger jaren van de vorige eeuw toen er ook sprake was van belachelijk cultuurbolsjewisme. En toen al was er een actiegroep tegen Zwarte Piet. Oude tijden herleven.
Filosofen dienen aan het front te staan van de vrije gedachte, ook van de vrije gedachtes van warhoofden zoals platte-aardegelovigen en antivaccinatiefanaten. Hierbij zij aangetekend dat het ons uiteraard vrij staat om zulke gekkies keihard van repliek te dienen.
Vrijheid van gedachten, vrijheid van meningsuiting ... Dat is een voorname waarde en een voornaam recht van de mens. Wie hieraan tornt, doet zijn medemens te kort en ook zichzelf. Het huidige tirannieke cultuurbolsjewisme van vandaag de dag is een even groot gevaar als de opwarming van de aarde.
Filosofie, dat gaat vooral over het denken. En over het denken over het denken. En tot voluit denken behoort de vrijheid van denken.
Legendum
... pleit voor een verbod.
RV, ik zou jou inderdaad niet in adem willen noemen met Richard & JanD. MIjn opmerking was bedoeld voor hen en niet gericht aan jou. Wees gerust.
Waar de filosofie al niet geschikt voor is, inderdaad. Even gemakkelijk steunt een filosoof een regime als dat een andere filosoof datzelfde regime ondermijnt. Hoe kritisch is dan toch 'de' filosofie.
Als het mag, geachte Riemersma,
wil ik nog een beetje verder praten, nou ja, schrijven over het onderwerp vrijheid van denken. Ook in de hoop dat je ook je licht laat schijnen over het idee genaamd geestelijke vrijheid.
"De"filosofie ... Die bestaat niet. Neem jou en mij. Her en der verschillen we toch van visie. Maar jouw idee van weids uitzicht spreekt me overigens wel aan: stel gerust je grote vragen. Dat vindt Rutten ook in zijn Contra Kant. Maar wat antwoorden betreft verschillen jij, Rutten en ik. En dat mag. Tenminste van mij.
Er zijn filosofen die foute regimes steunen. Vooral in het recente verleden. Neem de heer Sartre, onze individualist die het collectivisme van de USSR omarmde. Had die niet moeten doen, zei de heer Aron, ook een soort filosoof maar minder een mandarijn dan Sartre en De Beauvoir.
Maar misschien is er een soort ideale filosofie. De ideale filosofie dient aan de maatschappelijke zijlijn te staan. En zich dus niet te verbinden met partijen, groepen en festivals. De ideale filosofie propageert wel geestelijke vrijheid, een rationeel kritische houding en zelfkritiek.
Maar inderdaad, in de praktijk is er vaak een kloof tussen mijn ideaal van filosofie en de filosofie zoals zij daadwerkelijk is.
En wat ik mij nu plots afvraag, hoe staat het met de filosofie in het huidige China? O ja, China schittert in de natuurwetenschappen. Maar mogen academische filosofen in China zich de grote vragen stellen en de grote vragen behandelen? Zoals: vrijheid, wat is dat, heeft de mens vrijheid nodig? Of is filosofie in China thans het saai voortborduren op het saaie neopositivisme van saaie Amerikanen? Ik weet het niet. Maar als filosofie-met-weids-uitzicht niet goed mogelijk is in China, dan rest de betere filosofen aldaar slechts het schrijven van literatuur. Misschien. Ja maar, zullen sommige misschien tegenwerpen, je mag best jinjangen in China. Ja, dat is een zoethoudertje voor het volk. Maar niet teveel jinjangen want anders ben je een sektariër.
Geachte heer Riemersma
Nu ik u hier toch "spreek", een opmerking over uw site. U schrijft geregeld een artikeltje op uw site. En het komt nogal eens voor dat zo'n artikeltje best wel iets om het lijf heeft. Zou u op uw homepage een soort index, of een kleine index van iets langere indices, kunnen plaatsen naar uw artikeltjes die er toe doen? Misschien een aparte homepage maken? Met indices? Zomaar een idee, hoor. Maar ik vind het jammer dat ik niet zo gauw bij uw oudere artikelen kan komen. En misschien ook op de homepage een startende illustratie van een schilderij met ... weids uitzicht. Een beetje opleukerij mag wel, mits op sobere, calvinistische wijze. :) Geen paapse bombastische barok.
Jan-Auke,
Je schrijft dat de filosoof nog geen "partij" mag kiezen. Echter, uiteindelijk zal iedereen moeten kiezen. Filosofie als liefde voor de waarheid kan voor zichzelf geen uitzondering maken, met twijfelen schieten we niets op.
Over fysica, de directeur van Princeton verkondigt de overtuiging dat iedereen moet weten dat de wereld opgebouwd is uit deeltjes. Ik vind dat dit ter discussie gesteld mag worden en iedereen moet hier een keuze in maken. Iedere filosoof zou nu onderhand wel kunnen weten dat de schijn van iedere dag in de vorm van deeltjes (materie) niet de eeuwige waarheid vertegenwoordigt want het lichaam vergaat. Wat blijft er over? Voor mensen die rotsvast geloven is er maar één waarheid.
Filosofen, Richard,
filosofen verkondigen geen absolute waarheden maar stellen vragen, algemene vragen, en wegen de mogelijke antwoorden op zo'n vraag voorzichtig en behoedzaam tegen elkaar af. Als dan blijkt dat het ene antwoord wellicht beter is dan de alternatieve antwoorden, dan opteert een filosoof voor dat ene antwoord maar dan wel voorzichtig. Zulk een filosoferen staat haaks op jouw "filosofie", op het subjectief intuïtief proclameren van een dogma. Snap je dat verschil?
En als de natuur niet uit deeltjes bestaat, niet uit onderdelen, waaruit bestaat zij dan wel? Uit één enkel monolithisch geheel? Zie je niet in dat het enige alternatief op de hypothese van een in onderdelen verdeelde natuur de hypothese is dat de natuur niet verdeeld is en dus een monolithisch geheel is zonder allerlei onderdelen?
Maar de onderdelen van de natuur hangen wel onderling samen. Ze passen als puzzelstukjes in elkaar. De natuur bestaat niet uit delen die niets met elkaar hebben te maken.
Je kunt dus ook met heel veel goed fatsoen zeggen: de natuur bestaat uit allerlei samenhangende samenhangen. Zo ben jij een samenhang die bestaat uit diverse interne samenhangen en die samenhangt met externe samenhangen.
Hoe al die samenhangen eruit zien, is een zaak van de wetenschappen, niet van de filosofie. De astronomie kijkt naar de interne en externe samenhangen van een zwart gat. Dat zwarte gaten keihard bestaan, is inmiddels ruimschoots aangetoond. Net als het coronavirus en de bolle aarde.
Een filosoof dient de fysica over te laten aan de fysici. Wie als filosoof beweert dat hij wat de fysica betreft het beter weet dan de fysici, is een praatjes makende betweter. Als filosoof kun je slechts tegen de fysici zeggen: goed werk, hoor, jochies en meisies.
Je kunt nog zoveel geloven dat de maan uit geitengatenkaas bestaat, maar heus, fysici weten wel beter. Maar voor jou een syllogisme:
- De maan bestaat uit geitenkaas of de maan bestaat niet uit geitenkaas.
- De maan bestaat niet uit geitenkaas.
- Dus de maan bestaat uit geitenkaas.
Een reactie posten