Boe!

Mensen zijn bang voor koeien. Ze hebben gelezen dat een kudde koeien onlangs een wandelaar onder de voet gelopen heeft. Een goede reden om het kweken van koeien te verbieden, dus.

Stel echter dat ik mijn gekmakende angst weet te bedwingen en tegenover een koe ga zitten. Vervolgens zet ik een schaakbord tussen de koe -die mij bloeddorstig aankijkt- en mij in. Vervolgens doe ik de eerste zet (c2-c3). De koe, zo kwaadaardig, begint vervolgens te loeien, steekt haar enorme tong uit (een enorme lap vlees) en likt alle zwarte stukken van het bord: ook de koning ligt om. 

De vraag is: heeft de koe nu de schaakpartij verloren?

Ja, want ze heeft de koning omgelegd; bovendien speelde de koe onreglementair door meerdere stukken tegelijk te beroeren.

Nee, want de koe kent de regels van het schaak niet: wie de regels niet kent, kan ook niet -volgens de regels- winnen, verliezen, of remise spelen.

Ik opteer voor de 'nee'-optie: als je de regels niet kent, kun je niet reglementair spelen, niet reglementair winnen en niet reglementair verliezen.

Nu terug naar de koeien die een meneer onder de voet hebben gelopen: zijn deze koeien moreel laakbaar? Moeten wij deze koeien voor het gerecht dagen?

Ook hier is, denk ik, de 'nee-optie' de meest redelijke. Als je geen enkel besef van goed en kwaad hebt, kun je onmogelijk kwaad handelen.

Neem nu de voorvaderen van de mens-achtigen. We nemen aan dat onze verre voorvaderen in een bepaald stadium van hun ontwikkeling niet hebben kunnen beschikken over een 'moreel oordeelsvermogen' (mov). 

Werd de schepping in die dagen in enig opzicht bezoedeld door kwade handelingen, toestanden of gebeurtenissen? Nee, want alleen mensen met een 'zin' voor goed en kwaad kunnen 'in-zien' dat de wereld in enig opzicht een 'kwaad' is.

Pas toen de mensen een mov kregen, zagen ze dat de wereld een exercitieplein was waarop mensen goede en slechte daden konden verrichten. Ook de schepping kon beoordeeld worden in termen van goed en kwaad. De ethische blindheid was afgelegd. De mensen hadden kennis gekregen van goed en kwaad (waarden).

Lees wat de Bijbel zegt: "En de slang zei tegen de vrouw: God weet dat je ogen open zullen gaan als je eet van de boom, en dat je dan gelijk zult worden aan God, door de kennis van goed en kwaad." En precies dat gebeurt: de mens eet van de boom en opeens ziet de mens dat hij/zij naakt is, dat ze zich moet schamen voor haar/zijn naaktheid, enz. De mens beschikt opeens over tal van waarden en beoordeelt de schepping -incluis de mens zelf- in het licht van deze waarden.

Wel, neem het probleem van het kwaad. Zou je -als mens- willen dat je weer zonder waarden in de wereld staat en niet in staat bent om te weten dat de wereld 'kwade' eigenschappen heeft? Of wil je liever het vermogen om de zaken des levens te beoordelen aan de hand van waarden behouden? 

Is het vermogen om je te bevinden in een wereld van waarden een 'groot bezit' of is het een 'ondraaglijke last'? (Zie het uitgangspunt van de existentialisten: onze vrijheid is een zware last- wij zijn 'veroordeeld' tot vrijheid).

Behoud je liever je waarden-volle leven of zou je liever waarden-loos door het leven gaan? 

Als je het vermogen om moreel te oordelen een groot bezit vindt, dan zul je het kwaad in de wereld op de koop toe moeten nemen: het een gaat niet zonder het ander. Het kwaad is het noodzakelijke product van ons moreel oordeelsvermogen.

Wie in een waarden-volle wereld leeft ziet het goede en het kwade. 

----

Coda: is het niet mogelijk dat God een wereld construeert waarin wij eenvoudigweg onmogelijk iets kunnen beoordelen als een kwaad (omdat het kwaad, volgens ons moreel oordeelsvermogen, in die wereld absent is?). Ik kan me niets voorstellen bij een dergelijke on-kwade wereld. God zou alle mensen zo moeten 'instellen' dat ze geen handelingen kunnen verrichten die kwaad zijn. Ik zou dan bijvoorbeeld beter niet op een keukentrapje gaan staan, want je kunt akelig vallen als je de ramen lapt. Vuur moet verboden worden; koude, wind en regen ook; liever geen messen in de keuken; bio-organismen moeten verdwijnen, enz enz. Ik denk dat een on-kwade wereld -voor zover wij het kunnen beoordelen- een fictie is. Maar goed, God kan toveren: hij zou hoe dan ook een on-kwade wereld kunnen scheppen. Inderdaad: door alle dieren met een moreel oordeelsvermogen te ontdoen van dit oordeelsvermogen: zou je dat willen? Of: zou je een moreel oordeelsvermogen willen dat uitsluitend de goede dingen ziet en blind is voor het kwaad?