De conclusie uit de vorige 'speelvelden' is dat ons verstand voornamelijk geschikt is voor eigen gebruik. Zodra we iets willen beweren over de gehele werkelijkheid -je noemt dit een universele uitspraak- raken we in de war, want zulke grote brokken kan het verstand niet behappen.
Ons verstand is een 'denken-om-te-doen' instrument en geen 'denken-om-te-weten' instrument (je noemt de filosofische stroming die deze stelling verdedigt 'embodied cognition', 'grounded cognition' of '4E cognition'.
We kunnen het programma van 'embodied cognition', naarmate de wetenschap vordert, steeds beter onderbouwen.
Het verstand bestaat uit drie verschillende 'domeinen' (verwar dit overigens niet met het uitgangspunt van de 'evolutionaire psychologie': zij geloven dat je brein bestaat uit veel verschillende instrumenten, die ze 'modulen' noemen: alsof je hersenen een iPhone zijn met tientallen verschillende 'apps'. De drie grote 'domeinen' zijn: waarneming, uitvoering en controle. Precies de afdelingen die je nodig hebt om doelgericht te kunnen handelen.
Logica heb je nodig om 'controle' te hebben over je handelingen.
Wie doelgericht wil handelen, moet immers 'gecontroleerd' denken. Je kunt zonder logica zelfs geen appeltaart bakken. Cognitieve controle, het vermogen om plannen te maken die slagen (doelgericht), is feitelijk de kunst om verschillende handelingen met elkaar te combineren.
De overeenkomst tussen logica (het maken van geldige afleidingen) en het opstellen van een gewoon, uitvoerbaar plan is frappant:
1. je hebt meel (premisse)
2. je hebt water (premisse)
3. je hebt gist (premisse)
4. je mengt meel, water en gist (uit 1,2,3)
5. je hebt deeg (uit 4)
6. je hebt suiker (premisse)
7. je voegt suiker toe aan het deeg (uit 5,6)
8. je hebt een springvorm (premisse)
9. je hebt boter (premisse)
10. je vet de springvorm in met boter (uit 8,9)
11. je hebt een oven (premisse)
12. je brengt het deeg aan in de ingevette springvorm (uit 5,7,8,10)
13. je doet de springvorm in de oven (uit 11, 12)
14 |= conclusie: je hebt een suikerkoek
Je kunt aan dit 'logische recept' goed zien wanneer je wel en wanneer je niet zult slagen in het bakken van een koek. Je zult niet slagen als (1) als een van de ingrediënten mist (dan is je recept niet compleet, niet 'coherent') en (2) als de handelingen strijdig zijn met elkaar (je recept is dan niet 'consistent').
Of een recept coherent is leer je in de praktijk (coherentie is wisselend bij de verschillende taken die je uitvoert: bij het tuinieren heb je andere gereedschappen en instructies nodig dan bij het schrijven van een brief).
Of een recept consistent is kun je bedenken (consistentie valt binnen de controle die het verstand heeft over het eigen lichaam/handelen. Consistentie heeft betrekking op de volgorde en de uitvoerbaarheid van de denkstappen/instructies).
Ik zal nu een paar voorbeelden geven van 'recepten' (logische afleidingen) die niet zullen slagen:
Voorbeelden van slechte 'logica':
1. je hebt meel (premisse)
2. je maakt deeg (uit 1)
Hier gaat het fout: om deeg te maken heb je niet voldoende aan meel: je hebt ook water en gist nodig. De koekenbakker die dit 'incoherente' recept volgt zal geen koeken bakken.
Een voorbeeld van een inconsistent recept:
1. je hebt meel (premisse)
2. spoel het meel door het toilet (uit 1)
Hier gaat het fout: wie meel nodig heeft, maar dit vervolgens wegspoelt, beschikt niet over de nodige ingrediënten. De koekenbakker die dit recept volgt is niet 'consistent'. Ook deze koekenbakker zal er daarom niet in slagen om een koek te bakken.
Helemaal aardig zou het zijn als deze koekenbakker ook op de ingeslagen 'inconsistente' wijze verder gaat:
3. je hebt wel en geen meel (uit 1, 2)
4. meng het meel dat je wel en niet hebt met water (uit 3)
Het recept wordt nu onbegrijpelijk. Wat deze koekenbakker mankeert is lastig te zeggen, maar het zal iedereen duidelijk zijn dat het geen beste koekenbakker is!
Je ziet misschien ook in waarom we iemand die een plan maakt waarvan je vooraf al weet dat het niet zal kunnen slagen 'irrationeel' noemen. Als je zoon van plan is om een ict-bedrijf te beginnen, terwijl hij in het geheel geen verstand heeft van ict, dan is het niet 'logisch' (rationeel) om het plan toch door te zetten [1].
Laten we nu eens kijken naar een 'recept' voor God:
1. God is dat waarboven niets groters gedacht kan worden (ingrediënt (definitie))
2. Het bestaande is groter dan het denkbeeldige (ingrediënt)
3. Als God niet bestaat, dan is hij niet 'dat waarboven niets groters gedacht kan worden' (uit 1,2)
4. God bestaat niet (ingrediënt (hypothese))
5. God is niet dat waarboven niets groters gedacht kan worden (uit 3,4, mod. pon.)
6. God is wel dat waarboven niets groters gedacht kan worden en God is niet dat waarboven niets groters gedacht kan worden (uit 1,5)
7. Ongerijmdheden mogen niet voorkomen in een deugdelijk recept (ingrediënt (logische wet))
8. De aanname dat God niet bestaat levert een ongerijmdheid op (uit 4,5,6)
9. De aanname dat God niet bestaat kan niet juist zijn (uit 7,8)
10. |= God bestaat
Is dit een deugdelijk recept voor God? De redenering is wel consistent. Maar zijn de ingrediënten juist? Over het eerste, tweede en vijfde ingrediënt wordt nog steeds gedebatteerd.
Het recept van Anselmus is wel consistent. Het is echter onduidelijk of je er een God mee kunt 'bakken', want je weet niet zeker of je de juiste ingrediënten hebt.
Hoe dan ook, je leert hier in ieder geval van dat de overeenkomst tussen gewone huis-, tuin- en keukenhandelingen en logica (geldige afleidingen maken) opvallend groot is.
In een wereld die niet logisch is -dat is een wereld waarin de dingen niet coherent en niet consistent zijn- kunnen wij ons zelf niet redden. Je kunt geen appeltaarten bakken als je niet beschikt over de juiste ingrediënten of als je de instructies niet kunt uitvoeren.
Omdat de logische denkwijze -de controle die we hebben over onze handelingen- onmisbaar is voor ons (want wie wil er nu de controle over zichzelf verliezen?), kunnen we ons slecht voorstellen dat veel dingen helemaal niet logisch manipuleerbaar zijn.
Wij geloven dat we ons altijd wel zullen redden, in elke denkbare omstandigheid, dankzij ons logische denkwijze: zij opent voor ons de poorten naar alle werelden.
Wij kunnen ons slecht indenken dat er omstandigheden (werelden) zijn die zo sterk verschillen van onze wereld, dat wij deze niet kunnen 'hanteren' en 'controleren'.
Je kunt echter gemakkelijk een recept (!) bedenken voor het beschrijven van een dergelijke 'absurde' wereld:
1. je hebt een logische denkwijze (ingrediënt)
2. je logische denkwijze is coherent en consistent (uit 1 (analyse))
3. je denkwijze bepaalt hoe je de dingen 'ziet' (ingrediënt (resultaat uit de cognitieve psychologie))
4. je hebt een logische voorstelling van de wereld (uit 1,2)
5. een absurde wereld is een wereld die niet logisch is (ingrediënt)
6.|= een absurde wereld is niet coherent en niet consistent
We hebben dus met een logisch recept laten zien dat er tenminste één variatie bestaat op onze logische denkwijze. De variatie op onze logische denkwijze is de logische ontkenning van onze logische denkwijze (je zou haar het bastaardkind van onze logische denkwijze kunnen noemen).
In een volgende bijdrage van deze opwindende zomerserie (speelveld 5) zullen we de eigenaardigheden van de absurde wereld nader bezien.
-----
[1] Een recept voor dit heilloze plan wijst uit dat Peter geen ict-bedrijf zal kunnen bakken (hij bakt er niets van!): 1. wie een ict-bedrijf wil starten moet verstand van ict hebben (ingrediënt); 2. Peter heeft geen verstand van ict (ingrediënt (waarheid als een koe)); 3. Peter is niet de juiste persoon om een ict bedrijf te starten (uit 1,2).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten