Klaagzang (1.5)

ALEF

Waarom zou je geen atheïst zijn? Het aantal moeilijkheden dat een oprecht theïst -dat is een theïst die, in de woorden van Beall, werkelijk bereid is om de uiterste consequenties te trekken uit zijn inzichten- moet oplossen om zijn geloof in God te behouden is (te) groot.

(I) in de eerste plaats zal hij moeten laten zien dat 'een x zodanig dat x is transcendent/buitengewoon/bovennatuurlijk', gegeven het wetenschappelijke model van de werkelijkheid, mogelijk is; 

(2) dan zal hij moeten laten zien dat het bestaan van 'een x zodanig dat enz.' aannemelijk is;

(2) (a) daartoe zal hij het zogenaamde probleem van het kwaad moeten oplossen (en geloof me: dat is een vrijwel onoplosbaar probleem)

(2) (b) daartoe zal hij ook het zogenaamde probleem van 'gods afwezigheid' moeten oplossen (en geloof me: dat is een vrijwel onoplosbaar probleem).

(3) (a) als het bestaan van 'een x zodanig dat enz.' aannemelijk is, stuit de theïst op het volgende probleem: hoe kan een mens spreken over deze 'x zodanig dat enz.': hoe weet de theïst dat deze 'x zodanig dat enz.' 'goed' of 'volmaakt' is en wil dat je ethisch handelt (zelfs als het bestaan van een x met buitengewone kenmerken aannemelijk is, dan is het nog geen uitgemaakte zaak dat deze 'x zodanig dat enz' 'goed' is);

(3) (b) een bijkomend probleem is dat het bestaan van een 'x zodanig dat enz' niet garandeert dat ons bestaan betekenis heeft en zinvol is: het is nog veel werk om uit te leggen waarom het bestaan van 'x zodanig dat enz' het bestaan zinvol maakt;

(4) tenslotte zal de theïst nog moeten aangeven hoe het geloof in een 'x zodanig dat enz.' moet worden beleden: katholiek, gereformeerd, vrijzinnig, hellevaarten, bedevaarten, jezus,- hoe wil deze 'x zodanig dat enz' dat je handelt? 

BET

De eerste horde is eigenlijk al schier onneembaar. Laat staan dat een filosoof alle vier de drempels kan slechten.

De wetenschap is inmiddels zo ver gevorderd dat ze een degelijk, consistent verhaal kan vertellen over de werkelijkheid.

Als fysici terugrekenen zien ze dat de werkelijkheid is begonnen met een sterke uitdijing. Aanvankelijk was de werkelijkheid onvoorstelbaar klein -een speldenpunt- en vervolgens is dit 'puntje' gaan uitzetten. We bevinden ons inmiddels in een immense 'ruimte-tijd' (=de werkelijkheid/heelal/kosmos) die gevuld is met alle bouwsteentjes, krachten en elementen. Alle zaken die we kunnen waarnemen bestaan uit zulke bouwsteentjes, krachten en elementen.

Je kunt alles wat je ziet verklaren aan de hand van deze bouwsteentjes, krachten en elementen. Zelfs zaken als ethiek, kunst (muziek) en bewustzijn.

Hoe is het mogelijk dat vrijwel alle mensen idee hebben van goed en kwaad? De naturalist kan dit verklaren met de ingrediënten die we in onze kosmos aantreffen. Ethiek is een product van dieren (!) en mensen. En waarom dieren en mensen waarden hebben en gedragsregels is ook goed uit te leggen aan de hand van inzichten uit de evolutie-biologie. Om te begrijpen waarom ethiek bestaat hoef je geen beroep te doen op een 'x zodanig dat enz'.

Hoe kun je verklaren dat de etherisch schone muziek van Bach voorkomt in de 'ruimte-tijd'? Wel, uit de gegeven bouwsteentjes is een mens met een brein voortgekomen en dit brein kan muziek produceren,- variërend van 'zeg kortjakje' tot mozarts 'requiem'. De passies van Bach, hoe buitengewoon ze ook zijn, zijn geen bovennatuurlijke wonderen. 

En bewustzijn? Is bewustzijn geen buitengewone eigenschap? Nee. Bewustzijn hangt samen met het bestaan van zenuwweefsel. Zenuwweefsel bestaat uit de elementen die we aantreffen in de kosmos. 'We zijn gevormd van sterrenstof', zoals het heet. Vrijwel alle dieren met zenuwweefsel hebben bewustzijn (zelfs garnaaltjes hebben bewustzijn). Je kunt je natuurlijk wel verbazen over het feit dat bewustzijn bestaat, maar bewustzijn is geen wonder. Bewustzijn is niet noodzakelijkerwijs een product van een 'x zodanig dat enz'. 

Hoe je ook zoekt en speurt in de werkelijkheid, je vindt geen enkel bouwsteentje of element of product zó buitengewoon dat je ter verklaring een beroep moet doen op een 'x zodanig dat enz'. 

GIMEL

Is er geen uitweg (uit deze 'naturalistische val')? Wel, we beschikken over een paar 'gissingen'. Ik zal twee voorbeelden geven.

Gissing: een 'x zodanig dat enz' heeft de werkelijkheid geschapen. Immers, er moet toch een verklaring zijn voor de werkelijkheid/kosmos als geheel? Je noemt deze gissing 'het kosmologisch godsdbewijs'. 

Het probleem met dit bewijs is echter dat je niet weet of het waar is dat de werkelijkheid een oorzaak nodig heeft. Oorzaken zijn 'structuren' waarmee je kunt verklaren hoe de zaken 'binnen' de werkelijkheid met elkaar samenhangen en elkaar vormen. Je kunt echter met geen mogelijkheid zeggen dat 'oorzaken' ook op de werkelijkheid zelf van toepassing zijn. Zoals je de schaar niet voor alle materialen kunt gebruiken -denk aan ijzeren balken-, zo hoeft ook 'oorzakelijkheid' niet op 'werkelijkheden' van toepassing te zijn. Je bewijs dat een 'x zodanig dat enz' de werkelijkheid heeft geschapen is daarom pas aannemelijk als je daarbij ook aannemelijk kunt maken dat 'werkelijkheden' veroorzaakt moeten zijn.

Voor ons is de gedachte nogal onwennig, maar we kennen nu eenmaal geen 'kosmologische wetten' die verbieden dat werkelijkheden/kosmossen zomaar kunnen bestaan (hetzij eeuwig, hetzij opeens). 

Gissing: een 'x zodanig dat enz' (lees: 'God') bestaat: het is zelf een product van de werkelijkheid. Je noemt deze visie 'de procestheologie' (van Alfred Whitehead). God is net als atomen, vissen en mensen een product van de oerknal. De groei van God is een proces en neemt tijd in beslag. Het is echter lastig voor deze groeiende God om zich los te maken van de logische wetten, natuurwetten en natuurkrachten. Het zal altijd een 'x zodanig dat enz' van beperkt belang blijven. Het is dan ook de vraag of wij werkelijk buitengewone oplossingen voor onze problemen mogen verwachten van de proces-theologische 'x zodanig dat enz'. De absolute rechtvaardigheid lijkt met zijn bestaan niet binnen handbereik.

DALET

Jeruzalem, Jeruzalem! Wat moet een theïst toch aanvangen, die, tot zijn grote ongeluk, ook filosofie heeft gestudeerd en meent dat hij -zoals Beall beveelt- de consequenties van zijn inzichten dient te aanvaarden? Ween!