(1) Psychologen hebben het maar gemakkelijk: het enige wat ze hoeven te doen is mensen -proefpersonen: als kind dacht ik dat dit mensen waren die je kon eten- een vragenlijst voorleggen, vervolgens de antwoorden turven en tenslotte de cijfers even 'witwassen' met wat statistiek en klaar is kees (bob is your uncle!).
Waar filosofen abstracte modellen maken -die nooit werken- om te begrijpen wat 'begrijpen' is, kan de psycholoog volstaan met een praktisch model dat ons zegt wat 'begrijpen' volgens de gewone man betekent.
Je begrijpt, leert de psycholoog ons, een situatie als je de volgende vragen kunt beantwoorden:
-Wie doet iets
-Wat doet 'wie'?
-Waarom doet 'wie' 'wat'?
-Waar doet 'wie' 'wat'?
-Hoe doet 'wie' 'wat'
-(Dus?)
En dat is alles. Wie een antwoord vindt op deze vagen 'begrijpt' een situatie. Wie deze vragen heeft beantwoord beschikt over een 'situatie-model'.
Volgens de psycholoog is 'begrijpen het combineren van ideeën tot een coherent situatiemodel'. Voila.[1]
(Merk op dat de structuur van een gewone Nederlandse volzin iets wegheeft van een eenvoudig situatie-model: onderwerp, lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp, vocatief, enz. Dat kan geen toeval zijn, zou je denken).
(2) Met behulp van een situatie-model kun je gemakkelijk uitleggen waarom religie's aantrekkelijk zijn en waarom het naturalisme niet aantrekkelijk is. Ik zal twee situatie-modellen maken van onze 'existentie'.
A. Klassiek theïsme:
Wie: God, een bovennatuurlijke persoon met bijzondere vermogens
Wat: hij schiep de werkelijkheid; hij onderhoudt de werkelijkheid; als hij het wil verdwijnt heel de werkelijkheid spoorslags (Plantinga)
Waarom: God zal zijn redenen gehad hebben; omdat God aardigheid heeft in mensen en dieren (Swinburne)
Hoe: God schiep de wereld door het woord (op een voor ons onnavolgbare wijze)
(Dus:) moet de mens leven naar Gods woord: hij moet zich 'ethisch' gedragen, hij heeft een 'goed' en 'verantwoord' leven te leiden
Het klassieke theïsme verschaft ons een duidelijk situatie-model. Ik begrijp waarom ik besta en weet wat ik moet doen.
B. Naturalisme, (metafysische variant)
Wie: ?
Wat: De werkelijkheid bestaat: dit is een immense machine van sterren en materie; wij zijn ontstaan (de mens is een product van de natuur)
Waarom: ?
Hoe: ? (toeval, willekeur, onverklaarbaar)
(Dus?): dus niet zo veel: zoek het zelf maar uit.
Het naturalisme verschaft ons in het geheel geen duidelijkheid. Ik begrijp niet waarom ik besta en ik begrijp niet wat ik hier doe.
Het nadeel is natuurlijk -de atheïst/naturalist zou het ons wel willen toeschreeuwen!- dat het situatie-model van de theïst 'on-heus' is. Je meent iets te begrijpen, maar dan wel op valse gronden. Het situatie-model van de naturalist is gebrekkig, maar het is wel waarachtig en daarom te verkiezen boven het theïstische model.
En daar zit wat in. Een situatie-model moet natuurlijk wel geloofwaardig zijn. Maar de soep wordt niet zo heet gegeten. Want het naturalisme is een metafysische visie, afgeleid uit de huidige wetenschappelijke kennis, en die is allesbehalve volledig. Het reductionistische programma van de wetenschap loopt toch ook spaak. Het onderzoek kent veel problemen (de enorme schaal van het heelal bemoeilijkt het onderzoek bijvoorbeeld sterk; veel succesrijke theorieën en modellen zijn niet volledig: het standaardmodel is af, maar verklaart niet alle verschijnselen; relativiteit werkt uitstekend in het zichtbare deel van het heelal, maar laat het afweten in het zeer kleine, enz.)
De naturalist trekt dus een te grote broek aan als hij meent dat heel de werkelijkheid van één en dezelfde natuurlijke kwaliteit is. Per saldo kan de atheïst met geen mogelijkheid ontkennen dat God bestaat. Waarom dan zou je, op grond van halve theorieën, jezelf het voordeel ontzeggen van het geloof? Het theïsme stelt je pas echt in staat om de werkelijkheid te begrijpen.
Het naturalisme daarentegen presenteert ons een misbaksel van een wereldvisie die geen enkele levensbeschouwelijke verdienste heeft: haar situatie-model is zwak, om niet te zeggen 'belabberd'. En aangezien ik in eerste instantie een levend mens ben, heb ik meer voordeel van een visie die mijn eigen situatie beter belicht. Fijn dat de naturalist weet wat een supernova is en dat de tijd-ruimte sneller uitdijt dan het licht kan reizen. Maar wat ik wil weten is wat ik aanmoet met mijn zieke buurvrouw ('maar we zitten zonder meid').[2]
----
[1] Zie: Zwaan, R, Drang naar Samenhang, H2. (In mijn ogen een zeer nuttig boek: mocht je het bij de bieb kunnen lenen, werp er dan eens een blik in.)
[2] De materie is vanzelfsprekend ingewikkelder dan ik het in deze paar woorden doe voorkomen. Ik schreef deze regels dan ook niet om het klassieke theïsme te verdedigen (ik denk dat er een betere variant van het theïsme is) maar om te laten zien dat religie een paar belangrijke voordelen heeft (die door een seculiere metafysica niet geboden kunnen worden).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten