In ieder geval zullen ze zich verbazen over onze overtuiging dat de werkelijkheid op maat gemaakt is voor de mens. Deze antropocentrische overtuiging leidt een hardnekkig bestaan en is in de loop van de geschiedenis al in verschillende gedaanten opgedoken.
Bij de oude Grieken verscheen ze als de overtuiging dat de wereld in harmonie is: de intellectuele mens kan deze harmonie vatten en de bouw van de gehele werkelijkheid doorzien. Een aardig voorbeeld hiervan is dat de aarde, volgens Griekse geleerden, niet naar beneden valt omdat zij precies in het midden van de ruimte hangt.
Bij de Christenen in de middeleeuwen verscheen ze als de overtuiging dat God de wereld heeft geordend en de mens heeft voorzien van een logische denkwijze, zodat hij 'het boek van de natuur' kan lezen en begrijpen (en niets dan eerbied voelt voor de grandeur van de schepping en de genialiteit van God).
In de romantiek dook ze op in het werk van Hegel en Schopenhauer die meenden dat aan de werkelijkheid universele principes ten grondslag liggen, zoals 'de wil' of 'de geest die zich dialectisch ontvouwt'.
In de moderne tijd verscheen ze als de overtuiging dat geleerden, dankzij formele wetenschappen als logica en wiskunde, heel de werkelijkheid kunnen beschrijven, zodat de grondslagen van de natuur -uiteraard geschreven in wiskundige formule- op een shirt passen.
Je ziet haar ook terug in het argument dat christenen tegenwoordig aanvoeren voor het bestaan van God, namelijk dat het heelel is ingesteld -alle 'constanten' hebben precies de juiste waarde- om leven mogelijk te maken.
En niet alleen in het Westen hebben mensen de overtuiging dat het heelal geordend is, ook in het Oosten -de andere helft van de aardbol- zijn er denkers in overvloed die geloven dat het universum in 'evenwicht' en 'harmonie' is. Zo is het geloof in universele principes -regelmaat- altijd sterk geweest in China.[1]
Schijnbaar hecht de mens veel waarde aan de gedachte dat de werkelijkheid een eenheid is.
Welnu, ik denk dat onze gedachte dat de werkelijkheid in enige zin een éénheid is, in de toekomst zal worden beschouwd als een voorbeeld van onze goedgelovigheid. Het menselijke geloof in een werkelijkheid die op een algemene leest geschoeid is -de universele wet(ten)-, zodat ze door de mens kan worden bestudeerd, begrepen en beheerst, is een misvatting die voornamelijk bewijst dat wij de kracht van ons eigen verstand schromelijk overschatten.
[1] Fung Yu-Lan, History of Chinese Philosophy, Free Press, H2.
15 opmerkingen:
Jan Auke
Je schrijft: "Schijnbaar hecht de mens veel waarde aan de gedachte dat de werkelijkheid een eenheid is." Dat noem ik dimensie één "holisme"
Dat klopt, maar het is ook zo dat de mens schijnbaar veel waarde hecht aan de gedachte dat de werkelijkheid bestaat uit zeer vele ondeelbare eenheden. Dat noem ik dimensie twee: het "atomisme".
Mijn ervaring is dat beide gedachten "waar" zijn. Aangezien beiden (logisch gezien dan wel) elkaar uitsluiten kom ik tot de volgende conclusie: de logica klopt niet of althans de regel van de uitgesloten derde klopt niet. Dan baseer ik me dus op mijn ervaring en niet op mijn "logisch menselijk denk verstand" (speelt zich af in de neocortex is de algemene mening).
Ik stel dus dat éénheid is veelheid. Dan is de 'werkelijkheid' een contradictie. Het sprookje "De werkelijkheid in de spiegel" op reactionair.nl maakt dat inzichtelijk. (hermeneutisch)
Ik weet niet veel van filosofie, maar ik meen begrepen te hebben dat Kant kwam met de notie van causaliteit. (? ja JanAR) Ik meen dat die causaliteit beperkt was tot fenomenen in de chronologische tijd. (?) (de b-tijd van John Mc Taggart) Causaliteit: de oorzaak ligt in het verleden en het resultaat komt in de toekomst. Deze notie van tijd en causaliteit is tegenwoordig dominant.
Nu kan ik dimensie één en twee samenvoegen door een causaliteit toe te voegen die plaatsvindt in de a-tijd van Mv Taggert. Dat is de causaliteit in dimensie één (holistisch) emanatie vanuit de hogere hiërarchie naar de lagere. Het alomvattend "schept" als het ware de natuur. Niet vanuit losse atomen maar vanuit alomvattende liefde. Deze is altijd en eeuwig aanwezig in het nu. Deze emanatie van onderop gezien wordt "emergentie" genoemd.
Je kan, (als je er voor open staat) het waarnemen als creatieve kracht bij kunstenaars, maar ook begrijpen dat de natuur een kunstwerk is (dat heeft Kant blijkbaar gezegd in Kritik der Urteilskraft) en (dat is wel leuk vind ik) de causaliteit bij de kwantum onbepaaldheid. Die is dus niet kwantum "onzekerheid": de causaliteit ligt bij de hogere hiërarchie. Dat wordt tegenwoordig: "neerwaartse causaliteit" genoemd. Bijvoorbeeld het molecule dwingt de atomen tot onderling samenhangend gedrag, of het menselijk lichaam dwingt de organen tot onderling samenhangend gedrag. "God" is dus in deze filosofie niet de onbewogen beweger in het begin van de b-tijd, maar werkt in het nu. God is altijd dichtbij zeggen sommige gelovigen.
Het is ook maar een "verhaal", maar wel voor mijn verstand bevredigend. Het lijkt me een "verhaal synthese" tussen materialisme en religie.
groet van JanD
Jan Auke
ff kort.
"Wij schudden vaak meewarig het hoofd als we iets horen over de opvattingen die de mensen vroeger hadden" Ik niet hoor, ik neem met respect kennis van de wijsheid van voorbije culturen. Een beetje comparatieve filosofie.
Eigenlijk vind ik de "verlichting" een "verduistering".
Nietzsche schreef over de dolle man die god zocht die doodgemaakt was. Met het lampje (het verstand) op de markt terwijl de zon (de wijsheid) scheen.
Groet van JanD
JanD, je schrijft: [Nu kan ik dimensie één en twee samenvoegen door een causaliteit toe te voegen die plaatsvindt in de a-tijd van Mv Taggert. Dat is de causaliteit in dimensie één (holistisch) emanatie vanuit de hogere hiërarchie naar de lagere. Het alomvattend "schept" als het ware de natuur. Niet vanuit losse atomen maar vanuit alomvattende liefde. Deze is altijd en eeuwig aanwezig in het nu. Deze emanatie van onderop gezien wordt "emergentie" genoemd.]
Ik snap hier helemaal niets van. Het is je reinste abracadabra. Maar het lijkt me ook gewoon onzin. Je bent mij iets te ver van de werkelijkheid afgeraakt, Jan.
Bert, behoorlijk wat godsdienstfilosofen en theologen zijn atheïst: wat dat betreft is er geen nieuws onder de zon. Denk echter eens aan theologen die ook bekend zijn 'onder het gewone volk', zoals Kuitert of Klaas Hendrikse, de atheistische dominee.
Waar ik nieuwsgierig naar ben is overigens het volgende: als Taede je doet denken aan een hobby-archeoloog, waar doe je jezelf dan aan denken: een persoon die zichzelf deskundig verklaart op het terrein van de natuurkunde, een vakgebied dat hij slechts uit de tweede hand kent en niet serieus heeft bestudeerd?
Tenslotte: Waar haal ik de wijsheid vandaan dat de werkelijkheid geen eenheid is? Maar dat is vragen naar de bekende weg. Eenheid en samenhang zijn neurologische producten, het zijn eigenschappen die het mogelijk maken om effectief te handelen. Ons verstand is niet bedoeld om de werkelijkheid te doorgronden, maar om ons staande te houden en ons erfelijk materiaal door te geven aan een volgende generatie.
Over de religieuze voordelen van deze visie mag ik graag uitweiden: dus is het onjuist om te geloven dat de werkelijkheid zo geordend is als wij haar ordenen: en is voor ons beperkte verstand niet alles logisch en navors-baar. Van de weeromstuit is het dan ook mogelijk dat we voor bepaalde verschijnselen geen 'passende, logische' verklaring kunnen vinden, zoals voor het bestaan van een zelf: in een logische wereld moeten we het zelf wel als een illusie verwerpen, maar in een 'onlogische' wereld is het bestaan van een zelf niet persé een illusie, ook al kunnen we het bestaan van het zelf niet 'meten' of anderszins navorsen. Enz.) Zo krijg je zonder gaga-taal en zonder vreemde metafysische aannames toch een verantwoord wereldbeeld dat ook religieus gezien 'leefbaar' is.
Bert, nee, je hebt je niet voldoende duidelijk gemaakt. Je voorbeeld klopt niet. Het verplaatsen van goederen is een lokale taak en geen universele. Je voorbeeld zou alleen werken als je laat zien dat wij het gehele universum kunnen verplaatsen. Kortom Bert, je moet scherper zijn en streng en diep over de problemen nadenken. Leg de lat hoog, daag je zelf uit om meer dan wat losse flodders te produceren. Lees boeken, maak studie, neem de zaken waar je over spreekt ernstig. (Dit zeg ik ook voortdurend tegen mijn leerlingen: dat is de makke, de mensen denken altijd dat ze het zo wel even kunnen klaren- die schromelijke zelfoverschatting van pubers!).
Beste Jan Auke
Jammer dat mijn verhaal abracadabra voor jou is. Het lijkt onzin zeg je. En dat ik van de "werkelijkheid" ben afgedwaald. Tja, Jan, wat is werkelijkheid?
Na het lezen van jouw antwoord aan Bert snap ik dat. Daar schrijf je: "Waar haal ik de wijsheid vandaan dat de werkelijkheid geen eenheid is?.....Eenheid en samenhang zijn neurologische producten ."
In mijn vorig stuk geef ik een rationele synthese van de ervaring van eenheid met de ervaring van veelheid. En daarbij is voor mij de eenheid werkelijker dan de ervaring van veelheid in ruimte en tijd.
Waar haal ik mijn wijsheid vandaan dat de werkelijkheid wel een eenheid is?
Die eenheid ervoer ik tijdloos als volmaakt maar de veelheid ervaar ik in de chronologische tijd door de fenomenen die daarin optreden. In die tijdruimte merk ik anomalieën. Dus we praten langs elkaar heen als ik het heb over een tijdloze causaliteit..............!
Die tijdloze causaliteit zie ik als de eeuwige essentie van de creator..(spiritus) in het moment NU. De bron van creatie.
Ik stop maar want ik denk dat je me nu alweer niet snapt.
Met vriendelijke groet.
p.s. zou ons verschil van inzicht te maken hebben met het verschil tussen een goddelijkheid die emaneert, dus immanent is, en jouw door je zelf geschapen beeld van een object god als een rationele mogelijkheid in een onbewezen transcendentie? Ik vind, zoals gebruikelijk, dat we beiden gelijk hebben op een metaniveau.
Met hartelijke groet van JanD
Jan Auke.
Jammer dat je de stropop redenering zoals aangegeven 13 juni 2023 om 08:46 door Bert niet snapt. Jouw reactie 13 juni 2023 om 09:28 slaat m.i. de plank mis en het is tevens een drogreden van autoriteit. Je lijkt wel een schoolmeester. :-)
Ik ben het met Bert (wat dit betreft dan wel) eens.
Berts inzet: "Het getuigt echter ook van goedgelovigheid als je meent dat de realiteit geen éénheid is. Waar haal jij de wijsheid vandaan om ons de toekomst te voorspellen?" 12 juni 2023 om 09:52
De essentie van Bert's "stropop" redenering lijkt mij juist, omdat hij komt met het doelloos zijn van het verstand. (citaat: een evolutionair product wat geen doel heeft ) Dat past mooi bij mijn visie dat het hele universum geen doel heeft en de wereld volmaakt is. Indien de wereld volmaakt is hoef je niet naar Mars. Waarom zou je iets anders doen dan "wei wu wei" het "doende niet doen"?
Maar dan kom jij zonder enig bewijs en stel je dat er een doel is: waar haal je die wijsheid vandaan? En dan zitten we toch echt met een drogreden. of stropop zoals Bert zegt. De fenomenen ontstaan doelloos in de tijd door twee soorten oorzaak en gevolg, zoals ik al heb beschreven.
Met respectvolle groet van JanD
Sorry Jan Auke.
Ik zie dat ik weer met oosterse wijsheid aangekomen ben het wei wu wei: Sorry. En mijn dubbele causaliteit (met ook de omgekeerde emergentie als neerwaartse causaliteit) dat vond je eerder ook al abacadabra. sorry.
Dus nu volgens jouw redeneertrant (ik doe mijn best logisch te zijn):
Je stelt: "Ons verstand is niet bedoeld om de werkelijkheid te doorgronden (A), maar om ons staande te houden (B) en ons erfelijk materiaal door te geven aan een volgende generatie (C)."
(A) (B) (C) tussen gevoegd door JanD.
Dus de bedoeling is niet A omdat de bedoeling B is en C is.
Je dient dan eerst te komen met een argumentatie dat er überhaupt een doel is.
Daarna dat dat doel, doel B en doel C is. Maar dan nog heb je niet aannemelijk gemaakt dat het doel niet A kan zijn. Ook de mogelijkheid bestaat dat het (logische) doel zowel A als B als C is.
Jouw argumentatie is een drogredenering. Vraag: ontbreekt hier ook het principe van de toereikende grond? Iets is toch niet zomaar een doel dat uit de lucht komt vallen als een Platoons eidos (heb ik ooit R.V. horen zeggen dacht ik)
Het interessante vind ik, dat je een uitspraak doet over universele waarheden en dan wordt het helemaal griezelig. Bestaat er überhaupt een universele waarheid? Mag je dan wel logica toepassen? Zo niet: dan heeft iedereen ongelijk en gelijk tegelijkertijd! Alles is super relatief
Hopende het duidelijker gemaakt te hebben.
Met vrolijke en tegelijk een serieuze groet van JanD. Toch vermakelijk die logica vind ik.
Bert (JanD) je schrijft: [Als ons verstand ons geen universele waarheden kan geven dan snijdt dit mes aan twee kanten.
Is jouw waarheid dat de realiteit niet het product van jouw verstand? Dan is jouw waarheid een zuiver geloof wat ik je van harte gun.
In het andere geval is het volgens je eigen redenering geen universele waarheid en maak je je zelf schuldig aan wat je mij verwijt.]
Sorry, maar ik begrijp niet wat je bedoelt. Wat betekent de meerduidige zin: Is jouw waarheid dat de realiteit niet het product [is?] van jouw verstand?
Zoals ik dit lees wil je zeggen: Geloof jij soms dat wij de wereld niet naar waarheid kunnen beschrijven? Mocht dit inderdaad je bedoeling zijn, dan is het antwoord: vanzelfsprekend kunnen wij de wereld wel naar waarheid beschrijven, maar dat zal niet één groot gesloten definitief verhaal opleveren. Ik kan nu immers naar waarheid zeggen: Bert noteerde in slecht Nederlands een argument op mijn blog?
Voor wat betreft het tweede argument: die variant hebben we al duizend maal op tafel gehad, het is echt slecht dat je deze weer van stal haalt. Om te laten zien dat een bepaalde logische wet niet universeel geldt, is het voldoende om lokaal onderzoek te doen.
Voor mensen die wel graag hebben dat de logische wetten universeel gelden ziet het er niet goed uit:
(A) de logici hebben inmiddels gesloten logische stelsels ontwikkeld waarin wordt verondersteld dat de twee klassieke wetten niet universeel geldig zijn. Een logicus kan in de eenentwintigste eeuw dus gewoon kiezen welk stelsel hij wil gebruiken: een waarin de klassieke logische wetten wel gelden of een waarin deze wetten niet gelden.
(B) In de natuurkunde worden experimenten gedaan waarbij kristallen -die bestaan uit veel atomen!- in superpositie worden gebracht. Een superpositie kan eenvoudigweg niet met klassieke logica worden beschreven.
(C) Het idee dat wij over universele wetten beschikken is strijdig met de evolutietheorie. Het is onwaarschijnlijk dat ons verstand de grondslagen van de werkelijkheid kan doorgronden met behulp van wetten die duidelijk bedoeld zijn om het lichaam te bedienen (preciezer gezegd: die bedoeld zijn om de denkbeelden van het verstand zo te structureren dat ze kunnen worden uitgevoerd door het lichaam).
(D) Het idee dat deze wetten uberhaupt de werkelijkheid juist weergeven is vreemd, want het zijn geen wetten die aposteriori gelden, zoals de natuurwetten; ze gelden apriori. Bovendien is het effect van deze wetten niet meetbaar: je kunt de zwaartekracht wel meten, maar een orde die voldoet aan de wet van het uitgesloten derde niet (met andere woorden: deze wetten bestaan alleen tussen onze oren).
Ik verwacht dus niet dat ooit de dag zal komen dat jullie mij er van overtuigen dat de werkelijkheid wel geheel logisch geordend is. Tot nu toe ben je niet in staan geweest om ook maar één van deze punten weg te werken. En het zal je bij leven ook niet lukken, daar ben ik van overtuigd.
JanD het is inderdaad niet vruchtbaar om steeds je eigen verhaal af te steken: in ieder geval geldt een alternatieve lezing formeel niet als een weerlegging. Het is wel de manier waarop men in het openbaar met elkaar spreekt. Hoe vaak maak je niet mee dat een persoon een argument geeft en dat de andere personen daar dan niet op ingaan, doch zeggen: oh, ik zie dat heel anders, kijk, volgens mij zit het zo... Een argument kun je alleen weerleggen door te laten zien dat het op zijn eigen merites ondeugdelijk is.
Je schrijft: [Dus de bedoeling is niet A omdat de bedoeling B is en C is.
Je dient dan eerst te komen met een argumentatie dat er überhaupt een doel is.
Daarna dat dat doel, doel B en doel C is. Maar dan nog heb je niet aannemelijk gemaakt dat het doel niet A kan zijn. Ook de mogelijkheid bestaat dat het (logische) doel zowel A als B als C is.]
En dat is inhoudelijk. Maar het antwoord op deze bezwaren is niet lastig te geven. Evolutie is een simpel proces waarbij het doorgeven van het erfelijk materiaal de essentiele stap is. Daarmee zijn jouw 'bezwaren' eigenlijk wel weersproken.
Heb je dan aangetoond dat het geen combinatie kan zijn? Het is immers mogelijk dat 'de universele waarheid begrijpen' kan samengaan met je zelf handhaven.
Vanzelfsprekend, dit bezwaar ligt voor de hand. Je hebt in de evolutie veel voorbeelden waarin een bepaalde eigenschap neven-effecten heeft die sterk in het voordeel van het organisme zijn.
Vandaar dat je het iets scherper moet formuleren: de logische wetten zijn mechanismen die de productie van onze gedachten aan banden leggen en wel zo dat deze in dienst staan van het lichaam: omdat het lichaam slechts één handeling per keer kan uitvoeren hebben wij een binaire denkwijze; en omdat het lichaam een attribuut niet dubbel kan gebruiken, vermijden wij in het denken strijdige aannames. En als je het zo formuleert heb je de aanname dat wij logisch denken omdat de werkelijkheid zelf logisch geordend is niet nodig: die is 'redundant'. Nu beschik je dus wel over een uitgewerkte neuro-biologische lezing die je duidelijk maakt dat het zeer onwaarschijnlijk is dat de logische wetten samenvallen met de grondslagen van de werkelijkheid.
Bert en JanD, ik heb jullie reacties gelezen en heb besloten om ze niet te plaatsen. Het is een herhaling van zetten . Geef nu maar eens klip en klaar een argument waaruit blijkt dat de wereld logisch geordend is. Pas als je dat argument paraat hebt plaats ik je bijdragen. Dan voeg je tenminste iets nieuws toe aan deze twist. En dat ik jullie verwijt dat je niet gestudeerd hebt en vaak maar wat roept is geen autoriteitsargument, maar een smeekbede van een wanhopige docent: verdiep je in hemelsnaam een keer in de materie. Ik vind dat gezwets, of het nu van leerlingen is of volwassen, afschuwelijk! Je roept maar wat en dan mag een ander alle fouten en onzin weer met veel moeite rechtzetten. Jullie zijn geweldig, miskende genieën, maar ik ben een boer en kan jullie licht niet zien: houd het daar maar op.
Deze draad is gesloten.
Jan-A.,
Naar aanleiding van jouw vraag om een klip en klaar argument waaruit blijkt dat de wereld logisch geordend is.
Zo'n argument is er niet.
Maar reken je daarom niet rijk, want een klip en klaar argument dat de wereld niet logisch geordend is is er evenmin.
Jij lijkt ervan overtuigd te zijn dat de logica niet universeel geldt. Als deze overtuiging niet gebaseerd is op logisch nadenken welke waarde mogen wij er dan aan toekennen?
En als deze overtuiging wel gebaseerd is op logisch denken- op een denken dus dat inadequaat is mbt de aard van de werkelijkheid- hoe kun je er dan zeker van zijn dat het waar is wat je denkt?
Je hoeft hier wat mij betreft nu niet op in te gaan. Het komt zeker nog wel eens ter sprake en dan herhaal ik mijn vraag?
vr. gr.,
Jac
Jac, het is heel goed mogelijk om posities te verdedigen en daarmee de schaal naar een van beiden zijden te laten doorslaan. Zo werkt filosofie. Maar dan moeten de argumenten pro of contra natuurlijk wel deugdelijk zijn. Het ontbreekt bij de ene scribent aan een elementair begrip van de evolutietheorie en een gebrek aan leesvaardigheid, de andere scribent komt niet verder dan wijzen op de ontwikkelingen van AI -sinds wanneer hebben we het hier over de mogelijke voor- en nadelen van AI: is dat inzake dit onderwerp een argument?!- en jij begaat systematisch de ene logische blunder na de andere (ook in deze bijdrage weer: logica bewijzen met logica? Serieus?!) De vraag waarom wij logisch denken is een empirische kwestie (neuro-biologisch, cognitie) en uit de aard der zaak geen logische: wat jullie toch mankeert dat je niet inhoudelijk en terzake kunt reageren is me een raadsel. Sommige zaken dringen eenvoudigweg niet door tot jullie houten koppen. Kinderen kun je wat leren, ouderen willen alleen maar koppig en dwars en dom zijn. Onwil, pure onwil.
Coda,- JanD, ik begrijp dat je geen vrede hebt met de gang van zaken en dat spijt me. Ik begrijp echter niet waarom je niet beter leest. De evolutie is inderdaad een 'blind' proces en de evolutie is geen meneer met bedoelingen.
Maar de evolutie is geen ongericht proces: het is een proces -algoritme, dat uit een aantal duidelijke stappen bestaat,- met als wezenlijk sluitstuk de doorgifte van erfelijk materiaal. E.g.: het doel van je maag is om eten te verteren, maar de evolutie, die je heeft voorzien van een maag, had inderdaad niet de bedoeling om een maag te maken.
Je zou mijn bijdrage beter hebben moeten lezen: dat bevatte een volledig, zorgvuldig antwoord. Als ik dan een geexalteerde bijdrage terugkrijg -waarom trouwens al die verwijten?- waarin je je vergissing herhaalt, dan haak ik af. Als je meent dat iets niet klopt, waarom vraag je dan niet waar ik het vandaan heb (bronnen): dan geef ik de bronnen en kun je nalezen of ik de literatuur wel goed begrepen heb. Wie weet lees jij beter dan ik.
JanD, deze draad is gesloten. Bijdragen over involutie zal ik ook niet plaatsen, dat onderwerp behoort tot de esoterie en niet tot de (godsdienst-) filosofie of de wetenschap. Je mag wel wat zeggen over evolutie als dat weer ter sprake komt, maar dan alleen als je je gedachten waar nodig voorziet van voetnoten. Wat je zegt moet je kunnen verantwoorden.
Een reactie posten